چرا نماز بخوانیم صفحه 60

معرفت نفس خویش است و برای این گفته اند : من عرف نفسه فقد عرف ربه و نیز برای این است که گفت ایزد تعالی : سنریهم آیاتنا فی الافاق و فی انفسهم حتی یتبین لهم ، انه الحق . گفت : نشانه های خود در عالم و در نفوس ایشان به ایشان نماییم ، تا حقیقت حق ، ایشان را پیدا شود . در جمله هیچ چیز به تو از تو نزدیک تر نیست . چون خود را نشناسی ، دیگری را چون شناسی ؟ و همانا گویی که من خویشتن را همی شناسم و غلط می کنی ! که چنین شناختن ، کلید معرفت حق را نشاید ، که ستور از خویش همین شناسند که تو از خویشتن : سر و روی و دست و پای و گوش و گوشت و پوست ظاهر بیش نشناسی و از باطن خود این قدر شناسی که چون گرسنه شوی نان خوری و چون خشمت آید در کسی افتی و چون شهوت غلبه کند نکاح کنی و همه ستوران در این با تو برابرند ، پس تو را حقیقت خود طلب باید کرد تا خود چه چیزی و از کجا آمده ای و کجا خواهی رفت ؟ و اندر این منزلگاه به چه کار آمده ای و تو را برای چه آفریده اند و سعادت تو چیست و در چیست و شقاوت تو چیست و در چیست ؟

. . . و طلب کن نا بدانی که این صفات بهایم و سباع را ، در تو از برای چه آفریده اند ؟

ایشان را برای آن آفریده اند

تا تو را اسیر کنند ؟ و به خدمت خویش برند و شب و روز در سخره گیرند ؟ یا برای این که تا تو ایشان را اسیر کنی و در سفری که تو را فراپیش نهاده اند ایشان را سخره گیری و از یکی مرکب خویش سازی و از دیگری سلاح خویش سازی و این روزی چند که در این منزلگاه باشی ایشان را به کار داری ، تا تخم سعادت خویش به معاونت ایشان صید کنی و چون تخم سعادت خویش به دست آوری ، ایشان را در زیر پای آوری و روی به قرارگاه سعادت خویش آوری . (104)

تن مادی و روح الهی

به این ترتیب ، سیری در وجود خویشتن به قصد شناخت و معرفت از خود پس از اشراف بر خویش از خود معلوم می دارد که انسان را از دو بعد متفاوت : تن خاکی و روح الهی ، عجین گردیده مجموع اضداد است :

آدمی زاد ، طرفه معجونی ست

کز فرشته ، سرشته ، و ز حیوان

گر کند میل این ، شود پس از این

ور کند میل آن ، شود به از آن