- مقدمه ناشر 1
- 1 - مذهب تأویل 3
- اشاره 3
- کیفیت صفات 3
- 3 - مذهب حمل به ظاهر 4
- 2 - مذهب تفویض و توقف 4
- استدلال قائلین به تأویل صفات 6
- منزلت عقل از دیدگاه قرآن و روایات 8
- اهتمام اهل بیت علیهم السلام در تنزیه باری تعالی 8
- توضیح 10
- الف) دلیل عقلی 11
- ادلّه امامیه و معتزله بر نفی رؤیت 11
- اشاره 11
- ب) دلیل نقلی قرآنی 12
- ج) دلیل نقلی روایی 13
- تصریح ائمه اهل بیت علیهم السلام به امکان رؤیت قلبی 15
- اعتراف برخی از علمای عامه 17
- توضیح 18
- بررسی ادله قائلین به رؤیت 18
- دلیل اول 18
- دلیل دوم 19
- پاسخ 19
- پاسخ 20
- دلیل سوم 20
- پاسخ 21
- دلیل چهارم 21
- پاسخ 21
- اشاره 23
- قرآن و نفی جسمیّت از خداوند 26
- عوامل پیدایش نظریه تجسیم 29
- 2 - خوف از افتادن در تعطیل: لکن این قول افراطگری است که می توان با قول به تنزیه، جلوی آن را سد کرد. 29
- 1 - میل عوام به تجسیم: زیرا بشر به جهت آن که به چشم خود عینک طبیعت و مادّیت را دارد، لذا می کوشد همه چیز را از دیدگاه مادّیت حل کند. 29
- تصریح علمای اهل سنّت به تجسیم ابن تیمیه 30
- ادوار قول به تجسیم 31
- اشاره 31
- دور اول: عصر یهود 32
- دور دوم: از زمان صحابه تا احمد بن حنبل 36
- 1 - نعیم بن حماد (228 ه .ق) 36
- اشاره 36
- 5 - حماد بن سلمه (167 ه .ق) 37
- 3 - وهب بن منبه (114 ه .ق) 37
- 4 - محمّد بن کرّام سجستانی (255 ه .ق) 37
- دور سوم : از ادوار تجسیم 41
- دور چهارم : از ادوار تجسیم 45
- دور پنجم : از ادوار تجسیم 46
- دور ششم : از ادوار تجسیم 47
- تبرئه رجال شیعه از قول به تجسیم 48
- آرای علمای شیعه در مسأله تجسیم 49
- تبرئه هشام بن حکم از قول به تجسیم 52
- توضیح 52
- مرحله اول: بررسی اصل نسبت 53
- اشاره 57
- مرحله دوم: بررسی کلام 57
- 1 - قرینه لفظی 59
- 2 - قرینه خارجی 59
- 3 - اختلاف در معنای جسم 60
- 4 - «جسم لا کالاجسام» عبارتی شایع 61
- بررسی روایات در مذمّت هشام 62
1- 131. اصول مذهب الشیعه، ج 1، ص 529 ؛ منهاج السنه، ج 1، ص 20.
2- 132. همان، ج 1، ص 530.
جا دارد این تهمت را بررسی کرده و دامان شیعه را از آن پیراسته نماییم.
آرای علمای شیعه در مسأله تجسیم
از آنجا که اشکال کننده درصدد است تا قول به تجسیم را به علمای شیعه نسبت دهد؛ لذا جا دارد این موضوع را در لابه لای کلمات آن ها بررسی کنیم تا از صحت یا فساد آن آگاهی یابیم:
1 - شیخ کلینی رحمه الله (329 ه .ق)؛ در کتاب «کافی» بابی را منعقد کرده تحت عنوان «باب النهی عن الجسم و الصوره»،(1) که به تبع روایات، این خود دلالت بر عدم اعتقاد او، به تجسیم دارد.
2 - شیخ صدوق رحمه الله (381 ه .ق)؛ در کتاب «توحید» بابی دارد به نام «باب انّ اللَّه عزّوجلّ لیس بجسم و لاصوره».(2)
3 - شیخ مفیدرحمه الله (413 ه .ق)؛ در کتاب «تصحیح الاعتقاد» می گوید: «و اما کلام در توحید و نفی تشبیه از خداوند و تنزیه و تقدیس برای او، چیزی است که به آن امر شده و مورد رغبت قرار گرفته است. و اخبار بسیاری بر آن دلالت دارد».(3)
می دانیم که تجسیم داخل در تشبیه است، لذا کلام شیخ مفید شامل تجسیم نیز می شود.