منشور جاوید جلد 12 صفحه 75

1- [1] در این آیه نیز همان احتمالی را که در آیه قبل دادیم جاری است.

2- [2] احتمال دارد از جمله «الذی جعل لکم» تا جمله« تاره أُخری» گفتار خدا باشد خطاب به مردم عصر رسالت، نه سخن موسی به فرعون. علّت این ادغام روشن است که قرآن این موضع را جای مناسب می بیند .دلایل توحید ربوبی را در نقطه ای که موسی با فرعون مناظره می کند بیاورد هرچند جزء گفتار موسی نباشد. شاهد این احتمال این است که در آخر می گوید:«منها خلقناکم» ومسلّماً این جمله نمی تواند گفتار موسی (علیه السلام) باشد.

تفسیر موضوعی

اشاره

دراین بخش از آیات مذاکره موسی را با فرعون می خوانیم که با نرمی شروع می شود وسرانجام به تندی می گراید. موسی سخن خود را باتوصیف خود که او رسول از طرف پروردگار جهانیان است(اعراف/105) آغاز می کند وآن دو نکته اصلی مأموریت خود را با عبارتهای گوناگون ابراز می کند:

یکی اینکه فرعون طغیان خود را کنار بگذارد وبه بندگی خویش گردن نهد. این پیام را با این عبارت بیان می کند:(أنْ لاتَعْلُوا عَلَی اللّهِ). (دخان/19)

دیگر اینکه بنی اسرائیل را آزاد سازد تا همراه او از مصر بیرون روند:(فَأرسِل مَعِیَ بَنی إسرائیلَ)(اعراف/105). و (أنْ أَدُّوا إلَیَّ عِبادَ اللّهِ إنّی لَکُمْ رَسُولٌ أمِینٌ).(دخان/18)

فرعون در مقابل سخن موسی نخست از درِ ملاطفت ومحبت وارد می شود ومی گوید:چرا این سخنان را می گویید؟ مگر حقوق مرا فراموش کردی که در دوران کودکی تو را پرورش دادیم:(قالَ أَلَمْ نُرَبِّکَ فِینا وَلِیداً وَلَبِثْتَ فِینا مِنْ عُمُرِکَ سِنینَ) (شعراء/18). سپس به سخن خود کمی خشونت می بخشد ومی گوید:به یاد داری که یک نفر از ما را کشتی وبر نعمتی که بر تو ارزانی داشته بودیم کفر ورزیدی: (وَفَعَلْتَ فَعْلَتَکَ الّتی فَعَلْتَ وَ أنْتَ مِنَ الکافِرینَ)(شعراء/19).

موسی به هر دو سخن او پاسخ می گوید:نخست از کشتن آن فرد سخن گفته ویاد آور می شود که آن قتل خطایی بود وبه همین جهت من مصر را به قصد مدین ترک گفتم.

(قالَ فَعَلْتُها إذاً وَ أَنَا مِنَ الضّالّینَ *فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لی رَبّی حُکْماً وَ جَعَلَنی مِنَ المُرسَلینَ).(شعراء/20_21)

سخن در این است که مقصود از «حکم» چیست؟ آیا مقصود بینش وفرزانگی