کتاب توحید - دفتر اول: اثبات صانع صفحه 155

1- 1.اصول کافی، کتاب التّوحید، باب اطلاق القول بانّه شیء، ح6.

2- 2.توحید صدوق، باب 36، حدیث1، ص246.

3- 3.اصول کافی، کتاب التوحید، باب اطلاق القول بانّه شیء، ح6.

اشیاء داشته باشد. بدون یک هویّت خاص، چیزی (شیئی) نیست که بخواهیم اثباتش کنیم. در فرمایش امام (ع) مراد از «شیء» همان صانع است که اثباتش فرموده اند.

حدیث 41: ضرورت خروج صانع از حدّ تعطیل و تشبیه

در ادامه ی حدیث گذشته، همان فرد منکر خدا از امام صادق (ع) می پرسد: فَلَه کَیفِیَّة؟ حضرت می فرمایند:

لا لِأَنَّ الکَیفِیَّةَ جِهَةُ الصِّفَةِ وَ الإحَاطَةِ وَ لکِن لابُدَّ مِنَ الخُرُوجِ مِن جِهَةِ التَّعطیلِ وَ التَّشبِیهِ لأَنَّ مَن فَقَد أَنکَرَهُ وَ دَفَعَ رُبُوبِیَّتَهُ و أَبطَلَهُ وَ مَن شَبَّهَهُ بِغَیرِهِ فَقَد أثبَتَهُ بِصِفَةِ المَخلُوقِینَ المَصنُوعِینَ الَّذینَ لا یَستَحِقُّونَ الرُّبُوبِیَّةَ و لکِن لابُدَّ مِن إِثبَاتِ أَنَّ لَهُ کَیفِیَّةٍ لا یَستَحِقُّها غَیرُهُ وَلا یُشارِکُ فیهَا وَ لا یُحَاطُ بِها ولا یَعلَمُها غَیرُهُ. (1)

خیر، (کیفیت ندارد) چون اگر کیفیتی برای او (صانع) قائل شویم او را وصف کرده ایم و بر او احاطه نموده ایم. اما چاره ای نداریم که از دو جهت تعطیل و تشبیه خارج شویم؛ زیرا اگر کسی او را نفی کند، وجودش را انکار نموده و ربوبیّتش را باطل دانسته است و کسی که او را به غیر او تشبیه کند او را با صفت مخلوقات و مصنوعات که شایستگی ربوبیّت ندارند، اثبات نموده است. اما به ضرورت اثبات می شود که او (صانع) کیفیتی دارد که غیر او شایسته ی آن نیست و با او در آن مشارکتی ندارد و قابل احاطه و آگاهی غیر او نمی باشد.

پاسخ امام (ع) به سؤال مزبور کاملاً صریح و شفاف است. می فرماید صانع نمی تواند کیفیتی داشته باشد؛ چون لازمه ی چگونگی داشتن، موصوف شدن و محاط گردیدن اوست. چیزی که چگونگی دارد، همان کیفیتی خاصّ، صفت او می شود و از جهت موصوفیّت به آن صفت، نوعی احاطه ی علمی بر آن لازم می آید. اما در عین حال به ضرورت عقل باید صانع را از حدّ تعطیل و تشبیه خارج بدانیم، زیرا فرض تعطیل، به نفی و انکار او در ربوبیّتش می انجامد و لازمه ی فرض تشبیه این است که او را موصوف