- پیشگفتار 1
- مقدمه 3
- اشاره 3
- تفاوت اثبات صانع با معرفت الله 3
- سه فرض تحقّق اثبات صانع 5
- اثبات عقلی صانع یعنی چه؟ 6
- تنبّه به مصنوعیّت خودمان 8
- فصل اول: کشف مصنوعیّت در پرتو نور عقل 8
- بخش اول: اثبات عقلی صانع متعال 8
- کمالات ما نشانه ی نیاز ما 11
- غیریّت کمالات با ما 12
- غیریّت «من» با وجود 14
- تنبّه عقلی به نیاز ذاتی خودمان 15
- تنبّ عاقل به مصنوعیّت سایر موجودات 17
- نوریّ الذّات بودن کمالات 19
- قائم به خود نبودن کمالات ما 19
- نیاز کمالات به ماهیّت 20
- حدوث کمالات به سبب حدوث ماهیّت 23
- فصل دوم: تلازم مصنوعیّت با وجود صانع مختار 24
- ضرورت وجود صانع 24
- دلیل اوّل: حدوث کمالات 26
- غیریّت صانع با کمالات وجودی 26
- اشاره 26
- دلیل دوم: مختار نبودن کمالات 27
- دلیل سوم: وجود نقایص و کاستی ها 29
- فصل سوم: مباینت میان صانع و مصنوعات 32
- مقصود صحیح از تعبیر «صانع مختار» 32
- عدم شباهت صانع با مصنوعات 33
- معنای موجودیّت صانع 34
- تصوّرناپذیری صانع متعال 35
- اشاره 35
- مقدمه ی اوّل: ذهن توانایی ابداع ندارد 35
- مقدمه ی دوم: صورت سازی از روی مصنوعات 37
- عدم امکان سلب ذاتی در مقام تصوّر 39
- عدم امکان تصور موجود بی نیاز از روی مصنوعات 40
- حدود ذاتیِ کمالات وجودی 41
- حکایت تصوّرات ذهنی از مصنوعات نیازمند 44
- فصل چهارم : تنزیه صانع متعال 46
- معنای تنزیه و ضرورت عقلی آن 46
- تنزیه صانع از نقایص و کمالات مصنوعات 47
- اشکال ارتفاع نقیضین و پاسخ آن 48
- معنای تنزیهی اسناد کمالات به صانع متعال 49
- به کار بردن تعبیر ایجابی و سلبی برای صانع 50
- اشاره 51
- آیا اطلاق «موجود» و «وجود» بر صانع متعال صحیح است؟ 51
- یک معنای «موجود» و «وجود» 51
- معنای دیگر «موجود» 52
- معنای دیگر «موجود» 53
- عدم اطلاق «وجود» بر صانع متعال 55
- تنزیهی معنا کردن الفاظی که بر صانع اطلاق می شوند 55
- معنای تنزیهی صفات فعلِ صانع متعال 56
- فصل پنجم : خروج صانع متعال از حدّین (حدّ تعطیل و حدّ تشبیه) 61
- اشاره 61
- نفی تعطیل از صانع بدون کشف عقلانی از او 62
- اشکالات مطرح شده به تصدیق بدون معرفت (یاتصوّر) صانع متعال 63
- تصدیق غیر ذهنی از امور وجدانی 64
- انکار امور وجدانی بدون تصوّر آن ها 65
- شکّ وجدانی بدون نیاز به تصوّر 66
- آیا امر غیر قابل تصوّر، تصوّر می شود؟! 67
- تصدیق امور غیر معلوم و غیر قابل تصور 68
- فرض انکار صانع متعال 70
- فرض شک در وجود صانع متعال 72
- صانع غیر قابل تصوّر حقیقتاً تصوّر نمی شود 73
- معنای دقیق «اثبات» صانع 74
- تفاوت «اثبات» با ن«اعتقاد» 76
- خروج صانع از حدّ تشبیه 77
- وله عاقل در مورد خروج صانع از حدّ تعطیل و تشبیه 78
- توحید صانع: نفی تشبیه از او 81
- فصل ششم: توحید صانع متعال 81
- نفی تعدّد: یکی از لوازم توحید صانع 82
- انقسام ناپذیری: معنای دوم توحید 84
- اشکال ناسازگاری وحدت صانع با تنزیه او 85
- اشاره 85
- تفاوت میان «معنی» و «مفهوم» یک لفظ 86
- پی بردن از معنای لفظ به مفهوم آن 88
- اختلاف مفاهیم برخاسته از اختلاف معانی 89
- عدم امکان اطلق مفاهیم بر صانع متعال 90
- ضرورت تنزیه صانع و معنای دقیق آن 91
- ریشه ی تفاوت میان اطلاق تعابیر سلبی و ایجابی بر صانع 93
- تفاوت تنزیه صانع با اثبات صفات برای او 94
- پاسخ به اشکال ناسازگاری وحدت صانع با تنزیه او 95
- ناسازگاری وحدت صانع با اثبات صفات برای او 96
- اشکال تعدّد مفاهیم انتزاعی از مصداق واحد 97
- محدودیّت ذاتی صفات کمالیّه 99
- عدم صدق مفاهیم صفات کمالیّه بر صانع متعال 101
- توحید صانع: مرحله ای از اثبات او 102
- جنبه ی تنبیهی داشتن ادلّه ی نقلی در بحث اثبات صانع 104
- بخش دوم: شواهد نقلی اثبات صانع متعال 104
- تذکّر به اثبات صانع، خارج از ظرف تحقّق آن 105
- حدیث1: نشانه های مصنوعیّت در بدن انسان 106
- فصل اول: نشانه های مصنوعیّت در انسان و سایر اشیاء 106
- حدیث2: بیست و دو نشانه ی مصنوعیّت در جسم و روح انسان 110
- حدیث3: اگر مصنوع بودی، چگونه بودی؟! 124
- حدیث4: سه نشانه برای اثبات صانع 125
- فصل دوم: ضرورت اثبات صانع 127
- حدیث5: دو شاهد برای ضرورت وجود صانع 127
- حدیث6: شگفتی های عالم، دلیل بر اثبات صانع 128
- حدیث 7: جنبه ی عُلویّ و سُفلیّ انسان دو شاهد بر وجود صانع 130
- حدیث 8: مصنوعات، تنها راه اثبات صانع 131
- حدیث 9: دلالت شاهد بر غائب 132
- فصل سوم: تباین میان صانع و مصنوع 133
- حدیث 10: لزوم عدم شباهت صانع با مصنوعات 133
- حدیث 31: تحدید، لازمه ی توصیف 135
- اشاره 139
- حدیث32: اشتراک در لفظ و اختلاف در معنای صفات 139
- بررسی فرض اشتراک مفهومی بین صفات خالق و مخلوق 140
- حدیث 33: مفاهیم تنزیهی برخی از صفات صانع متعال 143
- حدیث 34: مالک غیر مملوک و عالم غیر متعلّم 144
- حدیث 35: معنای لطیف بودن صانع متعال 145
- حدیث 36: صانعِ «لا مِن شیء» و عالم بدون شبیه 147
- حدیث 37: نفی معنای مخلوقات از خالق 148
- حدیث 38: منع سخن گفتن درباره ی صانع متعال 149
- فصل ششم: خروج صانع متعال از حدّین (حدّ تعطیل و حدِّ تشبیه) 151
- حدیث 39: اخراج صانع از دو جهت مذموم 151
- حدیث 40: نفی تعطیل از صانع = اثبات او 153
- حدیث 41: ضرورت خروج صانع از حدّ تعطیل و تشبیه 155
- حدیث 42: نفی تشبیه، لازمه ی اثبات صانع 157
- حدیث 43: اطلاق «شیء» بر صانع متعال 158
- حدیث 45: مذهب اثبات بلاتشبیه 159
- حدیث 44: نسبت دادن «موجود» به صانع متعال 159
- فصل هفتم: توحید صانع متعال 163
- حدیث 46: دو وجه صحیح و دو وجه نادرست برای وحدت صانع 163
- حدیث 47: تفاوت وحدت صانع و مصنوع 168
- حدیث 48: واحد بودن صانع متعال در وحدانیّت 171
- حدیث 49: معنای اَحَد و توحید 171
- حدیث 51: تفسیر جمعی جملی توحید 172
- حدیث 50: توحید، تمییز صفات خلق از خالق 172
- حدیث 52: وحدت غیر عددی 173
- فهرست منابع 175
هر گونه شبیهی را از صانع نفی کنیم، کثرت عددی هم به طریق اولی از او نفی می شود.
انقسام ناپذیری: معنای دوم توحید
علاوه بر نفی تشبیه، یک معنای دیگر هم می توانیم برای توحید قائل شویم که آن هم جنبه ی سلبی و تنزیهی دارد و در واقع مصداقی از نفی تشبیه است. ابتدا در عرف یک شاهد لغوی برای این معنا ذکر می کنیم. وقتی چیزی را «تک» می دانیم، یک معنایش این است که آن چیز «جزء» ندارد و قابل انقصام به اجزاء نیست. «واحد» به این معنا و نقطه ی مقابل «مرکّب» است و وحدت یعنی جزء نداشتن و انقسام پذیر نبودن. این ها همه معنای سلبی و تنزیهی هستند نه اثباتی. طبق این معنا از وحدت، نمی توانیم برای صانع متعال، جهات و حیتیّات مختلف و متعدّد قائل شویم. هر گونه فرض اجزاء، ابعاد و جهاتِ متعدّد برای صانع، او را منقسم و مرکّب می کند و خلافِ وحدتِ اوست. با توجه به این معنای وحدت، بایدصانع را از هر گونه انقسام خارجی و ذهنی یا فکری منزّه بدانیم. ویژگی انقسام پذیری در همه ی مصنوعات عالم وجود دارد و هیچ مخلوق غیر قابل انقسامی نمی توانیم فرض کنیم. اجسام و اشیای مادی در خارج انقسام پذیرند و اگر هم مصنوعی در خارج قابل انقسام نباشد، از نظر ذهنی و فکری چنین است.
اگر برای صانع جهات و حیتیّات مختلف فرض کنیم، برای او اجزای ذهنی قائل شده ایم. به عنوان مثال اگر گفته شود که ذات واجب الوجود از یک جهت، مصداق «علم»، از جهت دیگر مصداق «حیات»، از جهت سوم مصداق «قدرت» و... می باشد و از این رو ذات واجب مصداق مفاهیم مختلف و متعدّد گردد، این نوعی انقسام پذیری است که در فلسفه برای صانع متعال قائل می شوند. مسلّماً جهت مصداقیّت ذاتِ واجب برای «علم» مفهوماً غیر از جهت مصداق بودنش برای «حیات» و آن هم مفهوماً غیر از جهت مصداق «قدرت» بودنش است؛ هر چند که مصداقِ همه ی این صفات واحد باشد. ما در ذهنِ خود و از جهت مفاهیم هم نمی توانیم جهات مختلف و متعدّد برای صانع لحاظ کنیم.
در برخی نظریات عرفان اصطلاحی به نوع دیگری ذات حق منقسم می شود. آن ها