توحید و اسماء و صفات صفحه 124

به اسم هایش، خودش را ظاهر می کند. و این، فعل خداست نه این که خاصیّت لازم اسمای الهی باشد. پس خاصیّت اسم بودن و آیه بودنِ اسم نیز به خداست. یعنی خدا به خواست و مشیّت خود امری را اسم و آیه خود قرار می دهد و انسان را با آن اسامی و آیات متوجّه خودش می کند و خود را به آن ها ظاهر می سازد. در این صورت است که انسان از اسم و آیه عبور کرده و به خود خدا متوجّه می شود و او را عبادت می کند و اگر این تجلّی الهی به واسطه اسم و آیه صورت نگیرد، انسان از اسم عبور نکند و در حقیقت، اسم برای او آیتیّت نداشته باشد، به عبادت خدای تعالی نایل نمی شود. البتّه بر خدا لازم نیست که خود را حتماً از طریق اسم ها و آیات معّرفی کند، بلکه خواست خدا این است که از این طریق خود را بر بندگانش معّرفی کند و ظاهر سازد.

5. امتناع معرفت خدا به خلق

در حدیثی دیگر جاثلیق از امیرمؤمنان (علیه السلام) سؤال می کند :

أَخْبِرْنِی عَرَفْتَ اللَّهَ بِمُحَمَّدٍ أَمْ عَرَفْتَ مُحَمَّداً بِاللَّهِ؟ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام): مَا عَرَفْتُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِمحمّد (صلی الله علیه و آله) وَ لَکِنْ عَرَفْتُ مُحَمَّداً بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حِینَ خَلَقَهُ وَ أَحْدَثَ فِیهِ الْحُدُودَ مِنْ طُولٍ وَ عَرْضٍ فَعَرَفْتُ أَنَّهُ مُدَبَّرٌ مَصْنُوعٌ بِاسْتِدلَالٍ وَ إِلْهَامٍ مِنْهُ وَ إِرَادَهٍ کَمَا أَلْهَمَ الْم_َلَائِکَهَ طَاعَتَهُ وَ عَرَّفَهُمْ نَفْسَهُ بِلَا شِبْهٍ وَ لَا کَیْفٍ.(1)

مرا خبر ده که خدا را به محمّد شناختی یا محمّد را به خدا؟ آن حضرت فرمود: خدا را به محمّد (صلی الله علیه و آله) نشناختم، بلکه محمّد را به خدا شناختم، زیرا دیدم او را خلق کرده و در او حدودی طولی و عرضی قرار داده است؛ پس شناختم که او مصنوع و تحت تدبیر دیگری است. و این شناخت به استدلال و الهام و اراده الهی صورت گرفت؛ همان گونه که خداوند طاعت خویش را بر فرشتگانش الهام کرد و نفس خویش را بدون هیچ شباهتی و کیفیّتی، به