توحید و اسماء و صفات صفحه 188

بندگان ایجاد میشود و در این صورت، مدلول این روایات با مدلول روایات قبلی که میگفت: معرفت فعل خداست، هیچ تنافی و تعارضی پیدا نمیکند. با وجود این هیچ مشکلی ندارد که بگوییم مراد از معرفت در این روایات، غیر از آن معرفتی است که در روایات قبل_ی به عن_وان فعل الله بیان شده است. زیرا در برخی از روایات _ که در ادامه ذکر خواهد شد _ از پذیرش تعریف و تصدیق و ایمان و تعهّد نسبت به معرفت اوّلی، به عنوان معرفت تعبیر شده است. از این تعبیر استفاده میشود که معرفت در روایات به دو معنا آمده است؛ اوّل: به معنای فعلِ خداوند متعال که در بندگان پدید میآورد؛ دوم: فعل بندگان که از آن به پذیرش، تسلیم، تصدیق و ایمان تعبیر میشود.

با این بیان، روشن میشود روایاتی که معرفت را سرآغاز دین میداند، هر دو معنا را برمیتابد که با توجّه به هر یک از دو معنا، تعارض ظاهری نخستین بین روایات، از میان میرود.

2. سرلوحه عبادت، معرفت خدا

امام رضا (علیه السلام) میفرماید :

أَوَّلُ عِبادَهِ اللهِ مَعرِفَتُهُ. (1)

سرآغاز عبادت خدا معرفت اوست.

نظیر این حدیث در وصیّت پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) به ابوذر نیز آمده است:

یَا أَبَاذَرٍّ! اعْبُدِ اللَّهَ کَأ َنَّک تَرَاهُ. فَإِنْ کُنْتَ لا تَرَاهُ فَإِنَّهُ عزّوجلّ یَرَاکَ. وَ اعْلَمْ أَنَّ أَوَّلَ عِبَادَتِه الْم_َعْرِفَهُ بِهِ، بِأَ نَّهُ الأوَّلُ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ فَلا شَیْءَ قَبْلَهُ وَ الْفَرْدُ فَلا ثَانِیَ معه.» (2)