توحید و اسماء و صفات صفحه 220

خود عقل و عقل محیط بر آن هاست نه این که جزء و مصداقی از آن ها باشد.

2_2. توحید صفاتی

صفات خداوند متعال در یک تقسیم، به صفات ازلی و حدوثی تقسیم شده است. منظور از صفات ازلی صفاتی اند که نفی آن ها از خداوند متعال صحیح نیست؛ یعنی نمی شود گفت خدا بود و نعوذ بالله عالَم نبود. و صفات حادث صفاتی اند که سلب آن ها از خداوند اشکالی ندارد؛ مانند این که خدا بود و اراده ای نکرده بود.

بنابراین، توحید صفاتی هم شامل صفات ازلی می شود و هم شامل صفات حدوثی. پس توحید افعالی به معنای «لامؤثّر فی الوجود إلّا اللّه» یا «لاخالق إلّا اللّه» یا «لا فاعل إلّا اللّه» هم در حقیقت، توحید در صفات است. همین طور «لامعبود إلّا اللّه» _ که بیانگر توحید عبادی است _ در حقیقت، اثبات توحید در صفت معبودیّت خداست.

حال با توجّه به این امر می گوییم: از صفاتی که مربوط به توحید افعالی، یعنی توحید در فاعلیّت باشد، به عنوان توحید افعالی یاد می کنیم؛ یعنی صفاتی مانند مشیّت و اراده و خالقیّت و فاعلیّت و رازقیّت و شافی بودن و محیی و ممیت بودن و امثال این ها که ممکن است فعل انسان هم باشد. و از صفات و کمالاتی که به عنوان فعل محسوب نمی شود، به توحید در صفات تعبیر می کنیم؛ مثل عالمیّت، قادریّت، حیّ بودن و امثال آن ها. و از صفت معبودیّت خداوند متعال به توحید عبادی تعبیر می شود.

اینک با توجّه به توضیح فوق، به توحید صفاتی می پردازیم.

توحید صفاتی یعنی خدا همان طور که ذاتاً توحید دارد و یگانه است، از نظر صفات کمال هم یگانه است. یعنی عالم فقط اوست، قادر فقط اوست و حیّ تنها اوست. هیچ کس در برابر علم و قدرت و حیات او علم و قدرت و حیاتی ندارد که