- مقدّمه ناشر 1
- درس اول: اهمّیّت معارف اعتقادی و معرفت خدا و معنای «معرفت» و «علم» 3
- اشاره 3
- 1. معرفت، عمل قلب 4
- 2. اهمّیّت معرفت خدا 5
- اشاره 5
- 2_1. معرفت خدا، هدف خلقت 6
- 2_2. برتری معرفت خدا بر سایر معارف 7
- اشاره 8
- 3. تفاوت معنایی معرفت و علم 8
- 3_1. معرفت در لغت 9
- 3_2. تفاوت علم و معرفت در بیان برخی صاحب نظران 11
- 3_3. تأمّلی در آراء صاحب نظران 13
- 4. خلاصه درس اوّل 15
- 5. خودآزمایی 16
- اشاره 17
- درس دوم: معرفت خدا فطری است _ آیات (1) 17
- 1. فطرت در واژه نامه ها 18
- 1_1. نظرهای لغت پژوهان و لغویان 18
- 1_2. خلاصه بحث 20
- 2. معرفت فطری خدا در قرآن 21
- 2_1. آیه فطرت 21
- 2_2. آیه «صبغه الله» 24
- 2_3. آیه «أ فی الله شکّ...» 26
- 2_4. آیه «حنفاء لله» 28
- 3. خلاصه درس دوم 29
- 4. خودآزمایی 30
- اشاره 31
- درس سوم: معرفت خدا فطری است - آیات (2) 31
- 1. آیات «لئن سألتهم من خلق السماوات...» 33
- 2. آیه «کان الناس...» 35
- 3. آیه «فذکّر إنّما أنت مذکّر» 40
- 4. آیات بأساء و ضرّاء 41
- 5. ظهور معرفت فطری در سختیها و گرفتاریها، و ایمان و کفر 45
- 6. خلاصه درس سوم 47
- 7. خودآزمایی 48
- اشاره 49
- درس چهارم: معرفت خدا فطری است «روایات» 49
- 1. احادیث فطری بودن معرفت خدا 51
- 2. احادیث فطرت عقول بر توحید 58
- 3. احادیث مفطور شدن حیوانات به معرفت خدا 61
- 4. خلاصه درس چهارم 63
- 5. خودآزمایی 64
- درس پنجم: مواقف تعریف عالم ارواح (1) 66
- اشاره 66
- 1. شواهدی بر وجود عوالم عهد 68
- 3. خلقت ارواح 70
- 2. آیا عالم عهد یکی است؟ 70
- 4. تواتر روایات خلقت ارواح پیش از ابدان 73
- 5. خلاصه درس پنجم 75
- 6. خودآزمایی 76
- اشاره 77
- درس ششم: مواقف تعریف - عالم ارواح (2) 77
- 1. شبهات وجود عالم ارواح 78
- 2. شبهه دیگر 81
- 3. خلقت دفعی ارواح 84
- 4. خلاصه درس ششم 86
- 5. خودآزمایی 87
- اشاره 88
- درس هفتم: مواقف تعریف - عالم ذرّ (1) 88
- 1. ارتباط عالم ذرّ و ارواح 90
- 2. حکمت قرار دادن ارواح در ابدان 90
- 3_1. آیه ذرّ 91
- 3. عالم ذرّ در قرآن 91
- 3_2. دیدگاه ها در مورد آیه ذرّ 95
- 4. خلاصه درس هفتم 98
- 5. خودآزمایی 99
- درس هشتم: مواقف تعریف - عالم ذرّ (2) 101
- اشاره 101
- 1. روایات عالم ذرّ 102
- 2. تواتر روایات عالم ذرّ 111
- 3. نظرهای برخی از دینپژوهان درباره روایات عالم ذرّ 111
- 3_1. مرحوم شیخ حرّ عاملی 111
- 3_3. مرحوم نمازی شاهرودی 112
- 3_2. مرحوم علّامه امینی 112
- 4. شبهات عالم ذرّ 113
- 3_4. مرحوم ملکی میانجی 113
- 3_5. آیه الله جهرمی شریعتمداری 113
- 5. خلاصه درس هشتم 116
- 6. خودآزمایی 117
- اشاره 118
- درس نهم: معرفت خدا به خدا 118
- 1. خدا، تنها راه شناخت خدا 120
- 2. بیان معرفت با اوصاف تنزیهی 121
- 3. عینیّت معرفت الله بالله با معرفت فطری خدا 121
- 4. ظهور خدا به واسطه اسماء 123
- 5. امتناع معرفت خدا به خلق 124
- 6. خلاصه درس نهم 126
- 7. خودآزمایی 127
- درس دهم: نفی واسطه در معرفت خدا 128
- اشاره 128
- 1. گُم بودن از معرفت 129
- 2. معرفت خدا، شرط استجابت دعا 131
- 3. معرفه الله بالله در روایت سدیر صیرفی 132
- 4. بیان علّامه طباطبایی؛ ذیل روایت سدیر صیرفی 136
- 5. نتیجه روایات معرفه الله بالله 138
- 6. خلاصه درس دهم 141
- 7. خودآزمایی 141
- اشاره 143
- درس یازدهم: روایات به ظاهر مخالف با روایات معرفه الله بالله 143
- 1. نفی الوهیّت از آنچه به خودی خود شناخته می شود 144
- 2. آنچه به خودی خود شناخته شود، مصنوع است. 146
- 3. قصور قوای ادراکی از معرفت خدا 148
- 4. کوتاهی خلق از معرفت خدا 150
- 5. خلاصه درس یازدهم 155
- 6. خودآزمایی 156
- درس دوازدهم: معرفت صنع خداست (1) 157
- اشاره 157
- 1. آیات قرآن 159
- 1_1. هدایت به عهده خداست. 159
- 1_2. بیرون بودن معرفت خدا از توانایی انسان 162
- 2. روایات 162
- 4. خودآزمایی 168
- 3. خلاصه درس دوازدهم 168
- اشاره 170
- درس سیزدهم: معرفت صنع خداست (2) 170
- 1. وابسته بودن ایمان و کفر بر اعطای معرفت 171
- 2. اکتسابی نبودن معرفت 173
- 3. ناتوانی آفریدهها بر اکتساب معرفت 175
- 4. نتیجه آیات و روایات یادشده 178
- 5. هدایت و معرفت اوّلی و ثانوی 179
- 6. خلاصه درس سیزدهم 182
- 7. خودآزمایی 183
- اشاره 184
- درس چهاردهم: معرفت صنع خداست (روایاتِ به ظاهر معارض) 184
- 1. معرفت، سرلوحه دین و دینداری 186
- 2. سرلوحه عبادت، معرفت خدا 188
- 3. امر خداوند متعال به کسب علم و معرفت 189
- 4. معرفت، بهترین اعمال و واجبترین فرائض 191
- 5. حلّ تعارض ظاهری دو گروه روایات و وجه جمع آنها 195
- 6. خلاصه درس چهاردهم 199
- 7. خودآزمایی 200
- درس پانزدهم: انسداد راه معرفت خدا از سوی بندگان 202
- اشاره 202
- 1. نهی از تفکّر و تکلّم درباره خدا 204
- 2. ناتوانی قوای بشری از معرفت خدا 205
- 3. نقش عقل در معرفت خدای تعالی 207
- 5. نقش پیامبران و اوصیا در معرفت خدا 210
- 4. بداهت معرفت خدا 210
- 6. خلاصه درس پانزدهم 213
- 7. خود آزمایی 213
- اشاره 214
- درس شانزدهم: توح_ی_د 214
- 1. توحید همان معرفت فطری است. 215
- 2. انواع توحید 217
- اشاره 217
- 2_1. توحید ذاتی 218
- 2_2. توحید صفاتی 220
- 2_3. توحید افعالی 222
- 2_4. توحید عبادی 224
- 3. خلاصه درس شانزدهم 226
- 4. خودآزمایی 227
- اشاره 228
- درس هفدهم: اسما و صفات (1) 228
- 1. معنای لغوی اسم و صفت 229
- 2. معنای اسم و صفت در روایات اهل بیت (علیهم السلام) 230
- 3. روایات گونه گون اهل بیت (علیهم السلام) در اسما و صفات 232
- 3_1. تنزیه خدا از توصیف بندگان 232
- 3_2. توصیف خدا به خود او 234
- 3_3. نفی صفات از خداوند متعال 235
- 4. برگشت صفات به تنزیه 238
- 5. خلاصه درس هفدهم 239
- 6. خودآزمایی 240
- اشاره 241
- درس هجدهم: اسما و صفات (2) 241
- 1. اشتراک لفظی در اسما و صفات 243
- اشاره 243
- جواب 246
- اشکال 246
- 2. اسما و صفات مخلوق و غیر خدایند 248
- 3. صفات ذات و صفات فعل 249
- 4. خلاصه درس هجدهم 256
- 5. خودآزمایی 257
- فهرست منابع 258
دیگران در آورد؛ یا به جای خضوع و خشوع و بندگی، مرتکب اعمالی شود که نه تنها با شؤون مولایش سازگار نیست، موجب توهین و جسارت به اوست؛ لذا حضرت امام حسین (علیه السلام) می فرماید :
أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ مَا خَلَقَ الْعِبَادَ إِلَّا لِیَعْرِفُوهُ فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَإِذَا عَبَدُوهُ اسْتَغْنَوْا بِعِبَادَتِهِ عَنْ عِبَادَهِ مَا سِوَاه.(1)
ای مردم، خداوند متعال بندگان را نیافرید جز برای این که او را بشناسند و آن گاه که او را شناختند، عبادتش کنند و با عبادت او از بندگی دیگران بی نیاز گردند.
2_2. برتری معرفت خدا بر سایر معارف
کسی که با خداوند متعال آشنایی داشته و با او الفتی برقرار کرده است، به یقین، می داند که ارزش و کمال تمام اشیاء به اعتبار تقرّبشان به خداوند متعال است و هر چیزی که انسان را از خدای خود دور کند و مایه غفلت وی از او گردد، هیچ ارزشی ندارد.
خدای تعالی صاحب تمام نعمت ها و کمالات است. بدیهی است که ارتباط با صاحب کمالات و نعمت ها و آشنایی و نزدیکی به او، انسان را از هر کس و هر چیز دیگر بی نیاز می کند. جلوه ها و فریبندگی های این جهانی در چشم کسی که به او تقرّب یافته و همواره با اوست، بی اثر می شود.
کسی که خدای خویش را در کنار خود احساس می کند و با او انس و الفتی برقرار کرده است، ترس و وحشتی ندارد.
معرفت خداوند متعال، روشنایی، توانایی، سلامت و انس را جایگزین تاریکی ها، ناتوانی ها، بیماری ها و تنهایی ها می کند؛(2) چرا که ارتباط با خداوند
1- . علل الشرایع 1 / 9؛ بحارالانوار 5 / 312.
2- . البته این بدان معنا نیست که ضعف جسمی و فقر دنیوی و بیماری ظاهری هم بر او عارضنمی شود؛ بلکه مقصود آن است که با وجود همه این ناتوانی های جسمی، در روح او نسبت بهبندگی خالق، هیچ ناتوانی و ضعفی دیده نمی شود.