عدل الهی صفحه 157

بیدار شوند و به درگاه خداوند متعال توبه کنند تا مورد بخشش و آمرزش قرار گیرند. پس شرور با اینکه اموری وجودیاند امّا هیچگونه منافاتی با عدل الهی ندارند.

ج) شرور و حکمت الهی

حکمت الهی مقتضی آن است که کارهای خداوند متعال بر اساس هدف و غایتی صورت پذیرد و جای هیچگونه سؤال و اعتراض بر جای نگذارد. چنانکه گفتیم، حتّی شروری که به طور تکوینی مخلوق خدای تعالی هستند، هیچگونه مشکلی از جهت حکمت الهی ندارند؛ زیرا همه آنها غایتی حکیمانه و هدفی خردمندانه دارند و این مطلب با توجه به آنچه ذکر شد روشن است. زیرا معلوم است که ابتلا و امتحان و اتمام حجّت بر خلق، هدف و غایتی حکیمانه است که در خلق شرور مورد عنایت است. همچنین خلق شرور برای مجازات بندگان عاصی و کافران و مشرکان و ستمگران امری معقول و حکیمانه است و همه اینها در خلق مخلوقی قادر و مختار و آزاد که هوای نفس و جهل و نادانی هم در وجودش نهاده شده، به حکم و بداهت عقل، لازم و ضروری است.

افزون بر این، یاد آوری و توجه دادن به خدای سبحانه را میتوان از اهداف دیگر شرور و سختیها دانست؛ زیرا زمانی که انسان به سختیها و دشواریها مبتلا میشود، از خواب غفلت بیدار میگردد و به یاد خدای خویش میافتد و دست نیاز به درگاه او بلند میکند.

خلاصه درس یازدهم

Ë مسأله خیر و شر از سه جهتِ توحید، عدل و حکمت الهی با مباحث خداشناسی در ارتباط است.

Ë قول به علیّت خداوند متعال یا منجر به ثنویّت می شود یا به انکار وجودی بودن