- اشاره 3
- بخش اوّل: عدل الهی 3
- درس اول: جایگاه و معنای عدل الهی 4
- اشاره 4
- جایگاه بحث عدل 5
- معنای عدل 7
- معنای ظلم 12
- نتیجه معنای لغوی عدل و ظلم 14
- خلاصه درس اوّل 16
- خودآزمایی 16
- درس دوم: عدل الهی در قرآن 18
- اشاره 18
- نفی ظلم و ستم از خدا در قرآن کریم 19
- محرومیّت به جهت کوتاهی در اعمال 20
- محرومیّت به جهت ابتلاء و امتحان 21
- ظلم بودن عقاب بدون بیان 23
- استحاق موعود و عدل و ظلم 24
- ظلم به معنی «وضع الشیء فی غیر موضعه» در قرآن 27
- خلاصه درس دوم 28
- خودآزمایی 29
- درس سوم: عدل الهی در روایات 30
- اشاره 30
- معنای عدل در روایات 31
- معنای ظلم در روایات 32
- مراتب عدل و ظلم 34
- قول به جبر؛ نسبت ظلم به خدا 35
- محرومیّت ها و ابتلاها و رعایت تساوی میان انسان ها 37
- اعطای حق به صاحبان آن 40
- خلاصه درس سوم 44
- خودآزمایی 45
- اشاره 46
- درس چهارم: عدل الاهی از نظر عالمان 46
- خلاصه درس چهارم 56
- خودآزمایی 57
- درس پنجم: تقدّم و عمومیّت عدل الهی بر فضل و احسان الهی 59
- اشاره 59
- عدل الهی و تقدّم و عمومیّت آن بر فضل و احسان 60
- خلاصه درس پنجم 72
- خودآزمایی 72
- اشاره 73
- درس ششم: سبب پیدایش اختلاف اشیا 73
- کیفیت پیدایش اشیا و سبب اختلاف آن ها 74
- خلاصه درس ششم 88
- خودآزمایی 89
- اشاره 90
- درس هفتم: مراتب و جایگاه های موجودات و امکان تغییر در آن ها 90
- آثار طینت ها و تأثیر آن ها در کردار انسان ها 91
- مبانی فلسفه و عرفان و عدم امکان تغییر در نظام آفرینش 94
- خلاصه درس هفتم 101
- خودآزمایی 102
- درس هشتم: عدل الهی اصل اساسی ادیان الهی 103
- اشاره 103
- اصول دین اسلام و عدل الهی 104
- خلاصه درس هشتم 111
- خودآزمایی 112
- اشاره 113
- درس نهم: عدل الهی و حکمت و مالکیّت 113
- عدل الهی و مالکیّت خدا 114
- عدل الهی و حکمت خدا 123
- خلاصه درس نهم 126
- خودآزمایی 127
- درس دهم: عدل الهی و حسن و قبح 128
- اشاره 128
- عدل الهی و حسن و قبح عقلی 129
- حسن و قبح از نظر فلاسفه و منطقیّین و برخی از اصولیان 130
- حسن و قبح در قرآن و حدیث 135
- حسن فاعلی و حسن فعلی 138
- حسن و قبح عقلی و جبر و اختیار 140
- خلاصه درس دهم 141
- خودآزمایی 142
- درس یازدهم: عدل الهی و خیر و شرّ 143
- اشاره 143
- اشاره 144
- ارتباط مسأله خیر و شرّ با مباحث خداشناسی 144
- الف) توحید و خیر و شرّ 145
- اشاره 145
- شرور در آیات و روایات 149
- ب) عدل الهی و شرور 155
- ج) شرور و حکمت الهی 157
- خلاصه درس یازدهم 157
- خودآزمایی 158
- اشاره 160
- درس دوازدهم: عدل الهی و خلود 160
- عدل الهی و خلود 161
- خودآزمایی 169
- خلاصه درس دوازدهم 169
- اشاره 170
- درس سیزدهم: عدل الهی و شفاعت 170
- شفاعت در روایات 173
- شرایط شفاعت کنندگان 174
- شفاعت شوندگان 175
- محل شفاعت 178
- شفاعت و عدل و حکمت الهی 183
- خلاصه درس سیزدهم 184
- خودآزمایی 185
- اشاره 186
- بخش دوم: بدا 186
- درس چهاردهم: معنای ب_دا 187
- اشاره 187
- معنای بداء در لغت 188
- معنای اصطلاحی بدا 190
- خلاصه درس چهاردهم 205
- خودآزمایی 205
- درس پانزدهم: بداء در آیات قرآن کریم 206
- اشاره 206
- بداء در آیات قرآن کریم 207
- اشاره 207
- 1. آیه محو و اثبات 207
- 2. آیه قدر 208
- 3. آیه بسته نبودن دست خدا 211
- 4. آیه «کُلَّ یَوْمٍ هُ_وَ فِی شَأْنٍ» 212
- 5. آیاتی که بر فزونی و کاهش در خلق و عمر دلالت دارند 213
- 6. آیاتی که بر استجابت دعا و غفران و قبولی توبه دلالت میکنند 215
- 7. آیاتی که بر تغییر در خلق به سبب کردار بندگان دلالت میکند 216
- خلاصه درس پانزدهم 217
- خودآزمایی 218
- اشاره 219
- درس شانزدهم: بداء در روایات 219
- بداء در روایات 220
- بداء و علم پیامبران و ائمّه (علیهم السلام) 224
- خلاصه درس شانزدهم 228
- خودآزمایی 229
- بخش سوم: جبر و تفویض و امربین الامرین 230
- اشاره 230
- اشاره 231
- درس هفدهم: معنایِ واژگان کلیدی 231
- اشاره 233
- الف) جبر 233
- معنایِ واژگان کلیدی 233
- ب) اکراه 234
- ج) اضطرار 235
- د) تفویض 239
- خلاصه درس هفدهم 244
- خودآزمایی 245
- اشاره 246
- درس هجدهم: ابطال جبر و تفویض 246
- ابطال جبر و تفویض 247
- خلاصه درس هجدهم 256
- خودآزمایی 256
- اشاره 257
- درس نوزدهم: امر بین امرین 257
- امر بین امرین 258
- مشیّت و اراده و قضا و قدر الهی در افعال بندگان 268
- خلاصه درس نوزدهم 273
- خودآزمایی 275
- فهرست منابع 276
هیچ رسولی را نرسد که بدون اذن خدا آیه ای بیاورد. برای هر اجلی نوشته ای است. خدا آنچه که می خواهد، محو و آنچه را می خواهد، اثبات می کند. و نزد اوست اصل کتاب.
در این آیه شریفه، خداوند متعال ابتدا می گوید: هر اجلی نوشته ای دارد. سپس می فرماید: خداوند آنچه را بخواهد، محو می کند؛ یعنی از آن کتاب، هر آنچه را بخواهد پاک می کند؛ و آنچه را بخواهد، اثبات می کند؛ یعنی چیزی را که در آن ثبت نشده بود، ثبت می کند. آن گاه یادآور می شود که اصل همه این نوشته ها نزد اوست. این نشان می دهد که تمام آنچه در این کتاب و نوشته ها اتّفاق می افتد، به علم و آگاهی کامل الهی است و هیچ چیزی در جایی ثبت نمی شود و هیچ چیزی از کتابی پاک نمی ش_ود، مگ_ر این که خدای تعال_ی به همه آن ها آگاه_ی کامل دارد. امام صادق (علیه السلام) در توضیح آیه شریفه می فرماید :
هَلْ یُمْحَی إِلَّا مَا کَانَ ثَابِتاً وَ هَلْ یُثْبَتُ إِلَّا مَا لَمْ یَکُنْ.(1)
آیا جز آنچه ثبت شده است، محو می شود و آیا جز آنچه نیست، ثبت می گردد؟
بر اساس این روایت، محو به امری تعلّق می گیرد که ثابت است؛ یعنی تا چیزی در جایی ثبت نشده باشد، پاک کردن آن معنا ندارد. نیز اگر چیزی در جایی ثبت شده باشد، ثبت کردن آن بی معناست. همین طور، پاک کردن وقتی معنا دارد که چیزی ثبت شده باشد و چیزی ثبت می شود که پیش از آن نبوده است.
2. آیه قدر
تَنَزَّلُ المَلائِکَهُ وَالرُّوحُ فِ_یها بِ_إِذنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أمَرٍْ.(2)
1- . کافی 1 / 147؛ توحید صدوق / 222.
2- . قدر(97) / 4.