- اشاره 3
- بخش اوّل: عدل الهی 3
- درس اول: جایگاه و معنای عدل الهی 4
- اشاره 4
- جایگاه بحث عدل 5
- معنای عدل 7
- معنای ظلم 12
- نتیجه معنای لغوی عدل و ظلم 14
- خلاصه درس اوّل 16
- خودآزمایی 16
- درس دوم: عدل الهی در قرآن 18
- اشاره 18
- نفی ظلم و ستم از خدا در قرآن کریم 19
- محرومیّت به جهت کوتاهی در اعمال 20
- محرومیّت به جهت ابتلاء و امتحان 21
- ظلم بودن عقاب بدون بیان 23
- استحاق موعود و عدل و ظلم 24
- ظلم به معنی «وضع الشیء فی غیر موضعه» در قرآن 27
- خلاصه درس دوم 28
- خودآزمایی 29
- اشاره 30
- درس سوم: عدل الهی در روایات 30
- معنای عدل در روایات 31
- معنای ظلم در روایات 32
- مراتب عدل و ظلم 34
- قول به جبر؛ نسبت ظلم به خدا 35
- محرومیّت ها و ابتلاها و رعایت تساوی میان انسان ها 37
- اعطای حق به صاحبان آن 40
- خلاصه درس سوم 44
- خودآزمایی 45
- درس چهارم: عدل الاهی از نظر عالمان 46
- اشاره 46
- خلاصه درس چهارم 56
- خودآزمایی 57
- اشاره 59
- درس پنجم: تقدّم و عمومیّت عدل الهی بر فضل و احسان الهی 59
- عدل الهی و تقدّم و عمومیّت آن بر فضل و احسان 60
- خلاصه درس پنجم 72
- خودآزمایی 72
- درس ششم: سبب پیدایش اختلاف اشیا 73
- اشاره 73
- کیفیت پیدایش اشیا و سبب اختلاف آن ها 74
- خلاصه درس ششم 88
- خودآزمایی 89
- اشاره 90
- درس هفتم: مراتب و جایگاه های موجودات و امکان تغییر در آن ها 90
- آثار طینت ها و تأثیر آن ها در کردار انسان ها 91
- مبانی فلسفه و عرفان و عدم امکان تغییر در نظام آفرینش 94
- خلاصه درس هفتم 101
- خودآزمایی 102
- درس هشتم: عدل الهی اصل اساسی ادیان الهی 103
- اشاره 103
- اصول دین اسلام و عدل الهی 104
- خلاصه درس هشتم 111
- خودآزمایی 112
- اشاره 113
- درس نهم: عدل الهی و حکمت و مالکیّت 113
- عدل الهی و مالکیّت خدا 114
- عدل الهی و حکمت خدا 123
- خلاصه درس نهم 126
- خودآزمایی 127
- درس دهم: عدل الهی و حسن و قبح 128
- اشاره 128
- عدل الهی و حسن و قبح عقلی 129
- حسن و قبح از نظر فلاسفه و منطقیّین و برخی از اصولیان 130
- حسن و قبح در قرآن و حدیث 135
- حسن فاعلی و حسن فعلی 138
- حسن و قبح عقلی و جبر و اختیار 140
- خلاصه درس دهم 141
- خودآزمایی 142
- اشاره 143
- درس یازدهم: عدل الهی و خیر و شرّ 143
- ارتباط مسأله خیر و شرّ با مباحث خداشناسی 144
- اشاره 144
- الف) توحید و خیر و شرّ 145
- اشاره 145
- شرور در آیات و روایات 149
- ب) عدل الهی و شرور 155
- خلاصه درس یازدهم 157
- ج) شرور و حکمت الهی 157
- خودآزمایی 158
- اشاره 160
- درس دوازدهم: عدل الهی و خلود 160
- عدل الهی و خلود 161
- خلاصه درس دوازدهم 169
- خودآزمایی 169
- درس سیزدهم: عدل الهی و شفاعت 170
- اشاره 170
- شفاعت در روایات 173
- شرایط شفاعت کنندگان 174
- شفاعت شوندگان 175
- محل شفاعت 178
- شفاعت و عدل و حکمت الهی 183
- خلاصه درس سیزدهم 184
- خودآزمایی 185
- بخش دوم: بدا 186
- اشاره 186
- اشاره 187
- درس چهاردهم: معنای ب_دا 187
- معنای بداء در لغت 188
- معنای اصطلاحی بدا 190
- خلاصه درس چهاردهم 205
- خودآزمایی 205
- اشاره 206
- درس پانزدهم: بداء در آیات قرآن کریم 206
- 1. آیه محو و اثبات 207
- بداء در آیات قرآن کریم 207
- اشاره 207
- 2. آیه قدر 208
- 3. آیه بسته نبودن دست خدا 211
- 4. آیه «کُلَّ یَوْمٍ هُ_وَ فِی شَأْنٍ» 212
- 5. آیاتی که بر فزونی و کاهش در خلق و عمر دلالت دارند 213
- 6. آیاتی که بر استجابت دعا و غفران و قبولی توبه دلالت میکنند 215
- 7. آیاتی که بر تغییر در خلق به سبب کردار بندگان دلالت میکند 216
- خلاصه درس پانزدهم 217
- خودآزمایی 218
- اشاره 219
- درس شانزدهم: بداء در روایات 219
- بداء در روایات 220
- بداء و علم پیامبران و ائمّه (علیهم السلام) 224
- خلاصه درس شانزدهم 228
- خودآزمایی 229
- بخش سوم: جبر و تفویض و امربین الامرین 230
- اشاره 230
- اشاره 231
- درس هفدهم: معنایِ واژگان کلیدی 231
- اشاره 233
- الف) جبر 233
- معنایِ واژگان کلیدی 233
- ب) اکراه 234
- ج) اضطرار 235
- د) تفویض 239
- خلاصه درس هفدهم 244
- خودآزمایی 245
- درس هجدهم: ابطال جبر و تفویض 246
- اشاره 246
- ابطال جبر و تفویض 247
- خلاصه درس هجدهم 256
- خودآزمایی 256
- درس نوزدهم: امر بین امرین 257
- اشاره 257
- امر بین امرین 258
- مشیّت و اراده و قضا و قدر الهی در افعال بندگان 268
- خلاصه درس نوزدهم 273
- خودآزمایی 275
- فهرست منابع 276
ای ابوحمزه، اگر ما تو را اخبار کردیم به اینکه امری از اینجا خواهد آمد و آن هم از اینجا آمد، پس خدا آنچه را بخواهد میسازد و اگر امروز خبری به شما دادیم و فردا به خلاف آن به تو اخبار کردیم، پس خدا محو میکند آنچه را بخواهد و اثبات میکند.
این احادیث دلالت دارند که امّامان (علیهم السلام) همه تقدیرهایی را که از سوی خدای تعالی صورت گرفته است میدانند، امّا فقط موقعی از آنها اخبار میکنند که بدانند خداوند متعال در آنها تغییری نمیدهد. البته گاهی ممکن است به برخی از اصحاب که معرفتشان نسبت به امّامشان بالاتر است، اموری را اخبار کنند و آن امور واقع نشود؛ به همین جهت است که امام (علیه السلام) به ابوحمزه میفرماید: اگر امروز امری را به شما اخبار کردم و فردا خلاف آن را گفتم، بدان که مربوط به امری بوده که در آن از سوی خدای تعالی بداء صورت گرفته و خدای تعالی علم آن را به ما رسانده است.
بحث درباره علم امام و بداء بسیار مهم و اساسی است؛ امّا در اینجا به همین اندازه اکتفا میشود. طالبان تفصیل به بحث امّامت از این مجموعه مراجعه کنند.
خلاصه درس شانزدهم
Ë کسی که به بداء اعتقاد داشته باشد، از مخالفت با خدا می ترسد و در کارهای خیر همواره به لطف و احسانی جدید از سوی او امیدوار است.
Ë اقرار به بداء یکی از شرایط اعطای نبوت به پیامبران بوده است.
Ë یکی از بهترین و بزرگ ترین راه های بندگی، تعظیم و تنزیه خدا، اعتقاد به بداء است.
Ë اعتقاد به بداء هرگز موجب نسبت دادن جهل به خداوند نمی شود؛ زیرا تمام تقدیرهای بی شمارِ ممکن و تقدیم و تأخیر امور نسبت به علم خدا مساوی اند و آن