- اشاره 3
- بخش اوّل: عدل الهی 3
- درس اول: جایگاه و معنای عدل الهی 4
- اشاره 4
- جایگاه بحث عدل 5
- معنای عدل 7
- معنای ظلم 12
- نتیجه معنای لغوی عدل و ظلم 14
- خودآزمایی 16
- خلاصه درس اوّل 16
- درس دوم: عدل الهی در قرآن 18
- اشاره 18
- نفی ظلم و ستم از خدا در قرآن کریم 19
- محرومیّت به جهت کوتاهی در اعمال 20
- محرومیّت به جهت ابتلاء و امتحان 21
- ظلم بودن عقاب بدون بیان 23
- استحاق موعود و عدل و ظلم 24
- ظلم به معنی «وضع الشیء فی غیر موضعه» در قرآن 27
- خلاصه درس دوم 28
- خودآزمایی 29
- درس سوم: عدل الهی در روایات 30
- اشاره 30
- معنای عدل در روایات 31
- معنای ظلم در روایات 32
- مراتب عدل و ظلم 34
- قول به جبر؛ نسبت ظلم به خدا 35
- محرومیّت ها و ابتلاها و رعایت تساوی میان انسان ها 37
- اعطای حق به صاحبان آن 40
- خلاصه درس سوم 44
- خودآزمایی 45
- درس چهارم: عدل الاهی از نظر عالمان 46
- اشاره 46
- خلاصه درس چهارم 56
- خودآزمایی 57
- درس پنجم: تقدّم و عمومیّت عدل الهی بر فضل و احسان الهی 59
- اشاره 59
- عدل الهی و تقدّم و عمومیّت آن بر فضل و احسان 60
- خلاصه درس پنجم 72
- خودآزمایی 72
- اشاره 73
- درس ششم: سبب پیدایش اختلاف اشیا 73
- کیفیت پیدایش اشیا و سبب اختلاف آن ها 74
- خلاصه درس ششم 88
- خودآزمایی 89
- اشاره 90
- درس هفتم: مراتب و جایگاه های موجودات و امکان تغییر در آن ها 90
- آثار طینت ها و تأثیر آن ها در کردار انسان ها 91
- مبانی فلسفه و عرفان و عدم امکان تغییر در نظام آفرینش 94
- خلاصه درس هفتم 101
- خودآزمایی 102
- درس هشتم: عدل الهی اصل اساسی ادیان الهی 103
- اشاره 103
- اصول دین اسلام و عدل الهی 104
- خلاصه درس هشتم 111
- خودآزمایی 112
- اشاره 113
- درس نهم: عدل الهی و حکمت و مالکیّت 113
- عدل الهی و مالکیّت خدا 114
- عدل الهی و حکمت خدا 123
- خلاصه درس نهم 126
- خودآزمایی 127
- درس دهم: عدل الهی و حسن و قبح 128
- اشاره 128
- عدل الهی و حسن و قبح عقلی 129
- حسن و قبح از نظر فلاسفه و منطقیّین و برخی از اصولیان 130
- حسن و قبح در قرآن و حدیث 135
- حسن فاعلی و حسن فعلی 138
- حسن و قبح عقلی و جبر و اختیار 140
- خلاصه درس دهم 141
- خودآزمایی 142
- درس یازدهم: عدل الهی و خیر و شرّ 143
- اشاره 143
- ارتباط مسأله خیر و شرّ با مباحث خداشناسی 144
- اشاره 144
- الف) توحید و خیر و شرّ 145
- اشاره 145
- شرور در آیات و روایات 149
- ب) عدل الهی و شرور 155
- ج) شرور و حکمت الهی 157
- خلاصه درس یازدهم 157
- خودآزمایی 158
- درس دوازدهم: عدل الهی و خلود 160
- اشاره 160
- عدل الهی و خلود 161
- خلاصه درس دوازدهم 169
- خودآزمایی 169
- درس سیزدهم: عدل الهی و شفاعت 170
- اشاره 170
- شفاعت در روایات 173
- شرایط شفاعت کنندگان 174
- شفاعت شوندگان 175
- محل شفاعت 178
- شفاعت و عدل و حکمت الهی 183
- خلاصه درس سیزدهم 184
- خودآزمایی 185
- بخش دوم: بدا 186
- اشاره 186
- اشاره 187
- درس چهاردهم: معنای ب_دا 187
- معنای بداء در لغت 188
- معنای اصطلاحی بدا 190
- خلاصه درس چهاردهم 205
- خودآزمایی 205
- اشاره 206
- درس پانزدهم: بداء در آیات قرآن کریم 206
- اشاره 207
- 1. آیه محو و اثبات 207
- بداء در آیات قرآن کریم 207
- 2. آیه قدر 208
- 3. آیه بسته نبودن دست خدا 211
- 4. آیه «کُلَّ یَوْمٍ هُ_وَ فِی شَأْنٍ» 212
- 5. آیاتی که بر فزونی و کاهش در خلق و عمر دلالت دارند 213
- 6. آیاتی که بر استجابت دعا و غفران و قبولی توبه دلالت میکنند 215
- 7. آیاتی که بر تغییر در خلق به سبب کردار بندگان دلالت میکند 216
- خلاصه درس پانزدهم 217
- خودآزمایی 218
- اشاره 219
- درس شانزدهم: بداء در روایات 219
- بداء در روایات 220
- بداء و علم پیامبران و ائمّه (علیهم السلام) 224
- خلاصه درس شانزدهم 228
- خودآزمایی 229
- بخش سوم: جبر و تفویض و امربین الامرین 230
- اشاره 230
- درس هفدهم: معنایِ واژگان کلیدی 231
- اشاره 231
- الف) جبر 233
- معنایِ واژگان کلیدی 233
- اشاره 233
- ب) اکراه 234
- ج) اضطرار 235
- د) تفویض 239
- خلاصه درس هفدهم 244
- خودآزمایی 245
- درس هجدهم: ابطال جبر و تفویض 246
- اشاره 246
- ابطال جبر و تفویض 247
- خودآزمایی 256
- خلاصه درس هجدهم 256
- درس نوزدهم: امر بین امرین 257
- اشاره 257
- امر بین امرین 258
- مشیّت و اراده و قضا و قدر الهی در افعال بندگان 268
- خلاصه درس نوزدهم 273
- خودآزمایی 275
- فهرست منابع 276
خلاصه درس هجدهم
Ë بر اساس کلام امیرالمؤمنین (علیه السلام) اعتقاد به تفویض از خردورزی دور و با توحید و خداوندگاریِ خدا ناسازگار است.
Ë امیرالمؤمنین (علیه السلام) ضمن ابطال جبر، خارج بودن انسان از قلمرو سلطنت خدا را نیز مردود شمرده و این هر دو را موجب بطلان توحید و اعتقاد به مغلوبیتِ خدا دانسته است.
Ë حضرت امام رضا (علیه السلام) اعتقاد به تفویض را با عزّت و حکمت خدای تعالی ناسازگار می داند.
Ë در برخی احادیث، اعتقاد به جبر مخالف رحمت الهی شمرده شده است.
Ë هیچ انسان عاقلی مجبور بودن انسان در افعالش را نمی پذیرد.
Ë اعتقاد به تفویض خلاف وجدان و فطرت انسانی است و کسی نمی تواند در افعال و حتی عزم و نیّت خود ادعای تفویض داشته باشد.
Ë قلب و دل انسان که فرمانده اعضای بدن است نیز تحت مشیّت و اراده الهی و در تغییر و دگرگونی است.
خودآزمایی
1. پیامدهای فاسد اعتقاد به جبر در افعال بندگان را بنویسید.
2. دلایل باطل بودن اعتقاد به جبر و تفویض را با توجّه به حدیث امیرالمؤمنین (علیه السلام) بنویسید.
3. مخالفت اعتقاد به جبر با رحمت الهی را توضیح دهید.
4. حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) برای نسبت دادن معصیت به خدا یا انسان سه وجه بیان فرموده اند. آن ها را بنویسید و وجه صحیح را مشخص کنید.
5. با توجّه به حدیث شریف «عرفت الله سبحانه بفسخ العزائم وحلّ العقود»، اعتقاد به تفویض را ابطال کنید.