- بخش اوّل: عدل الهی 3
- اشاره 3
- اشاره 4
- درس اول: جایگاه و معنای عدل الهی 4
- جایگاه بحث عدل 5
- معنای عدل 7
- معنای ظلم 12
- نتیجه معنای لغوی عدل و ظلم 14
- خلاصه درس اوّل 16
- خودآزمایی 16
- اشاره 18
- درس دوم: عدل الهی در قرآن 18
- نفی ظلم و ستم از خدا در قرآن کریم 19
- محرومیّت به جهت کوتاهی در اعمال 20
- محرومیّت به جهت ابتلاء و امتحان 21
- ظلم بودن عقاب بدون بیان 23
- استحاق موعود و عدل و ظلم 24
- ظلم به معنی «وضع الشیء فی غیر موضعه» در قرآن 27
- خلاصه درس دوم 28
- خودآزمایی 29
- اشاره 30
- درس سوم: عدل الهی در روایات 30
- معنای عدل در روایات 31
- معنای ظلم در روایات 32
- مراتب عدل و ظلم 34
- قول به جبر؛ نسبت ظلم به خدا 35
- محرومیّت ها و ابتلاها و رعایت تساوی میان انسان ها 37
- اعطای حق به صاحبان آن 40
- خلاصه درس سوم 44
- خودآزمایی 45
- درس چهارم: عدل الاهی از نظر عالمان 46
- اشاره 46
- خلاصه درس چهارم 56
- خودآزمایی 57
- اشاره 59
- درس پنجم: تقدّم و عمومیّت عدل الهی بر فضل و احسان الهی 59
- عدل الهی و تقدّم و عمومیّت آن بر فضل و احسان 60
- خلاصه درس پنجم 72
- خودآزمایی 72
- اشاره 73
- درس ششم: سبب پیدایش اختلاف اشیا 73
- کیفیت پیدایش اشیا و سبب اختلاف آن ها 74
- خلاصه درس ششم 88
- خودآزمایی 89
- اشاره 90
- درس هفتم: مراتب و جایگاه های موجودات و امکان تغییر در آن ها 90
- آثار طینت ها و تأثیر آن ها در کردار انسان ها 91
- مبانی فلسفه و عرفان و عدم امکان تغییر در نظام آفرینش 94
- خلاصه درس هفتم 101
- خودآزمایی 102
- اشاره 103
- درس هشتم: عدل الهی اصل اساسی ادیان الهی 103
- اصول دین اسلام و عدل الهی 104
- خلاصه درس هشتم 111
- خودآزمایی 112
- اشاره 113
- درس نهم: عدل الهی و حکمت و مالکیّت 113
- عدل الهی و مالکیّت خدا 114
- عدل الهی و حکمت خدا 123
- خلاصه درس نهم 126
- خودآزمایی 127
- درس دهم: عدل الهی و حسن و قبح 128
- اشاره 128
- عدل الهی و حسن و قبح عقلی 129
- حسن و قبح از نظر فلاسفه و منطقیّین و برخی از اصولیان 130
- حسن و قبح در قرآن و حدیث 135
- حسن فاعلی و حسن فعلی 138
- حسن و قبح عقلی و جبر و اختیار 140
- خلاصه درس دهم 141
- خودآزمایی 142
- درس یازدهم: عدل الهی و خیر و شرّ 143
- اشاره 143
- ارتباط مسأله خیر و شرّ با مباحث خداشناسی 144
- اشاره 144
- الف) توحید و خیر و شرّ 145
- اشاره 145
- شرور در آیات و روایات 149
- ب) عدل الهی و شرور 155
- خلاصه درس یازدهم 157
- ج) شرور و حکمت الهی 157
- خودآزمایی 158
- اشاره 160
- درس دوازدهم: عدل الهی و خلود 160
- عدل الهی و خلود 161
- خودآزمایی 169
- خلاصه درس دوازدهم 169
- اشاره 170
- درس سیزدهم: عدل الهی و شفاعت 170
- شفاعت در روایات 173
- شرایط شفاعت کنندگان 174
- شفاعت شوندگان 175
- محل شفاعت 178
- شفاعت و عدل و حکمت الهی 183
- خلاصه درس سیزدهم 184
- خودآزمایی 185
- اشاره 186
- بخش دوم: بدا 186
- درس چهاردهم: معنای ب_دا 187
- اشاره 187
- معنای بداء در لغت 188
- معنای اصطلاحی بدا 190
- خلاصه درس چهاردهم 205
- خودآزمایی 205
- درس پانزدهم: بداء در آیات قرآن کریم 206
- اشاره 206
- بداء در آیات قرآن کریم 207
- 1. آیه محو و اثبات 207
- اشاره 207
- 2. آیه قدر 208
- 3. آیه بسته نبودن دست خدا 211
- 4. آیه «کُلَّ یَوْمٍ هُ_وَ فِی شَأْنٍ» 212
- 5. آیاتی که بر فزونی و کاهش در خلق و عمر دلالت دارند 213
- 6. آیاتی که بر استجابت دعا و غفران و قبولی توبه دلالت میکنند 215
- 7. آیاتی که بر تغییر در خلق به سبب کردار بندگان دلالت میکند 216
- خلاصه درس پانزدهم 217
- خودآزمایی 218
- اشاره 219
- درس شانزدهم: بداء در روایات 219
- بداء در روایات 220
- بداء و علم پیامبران و ائمّه (علیهم السلام) 224
- خلاصه درس شانزدهم 228
- خودآزمایی 229
- اشاره 230
- بخش سوم: جبر و تفویض و امربین الامرین 230
- اشاره 231
- درس هفدهم: معنایِ واژگان کلیدی 231
- الف) جبر 233
- اشاره 233
- معنایِ واژگان کلیدی 233
- ب) اکراه 234
- ج) اضطرار 235
- د) تفویض 239
- خلاصه درس هفدهم 244
- خودآزمایی 245
- اشاره 246
- درس هجدهم: ابطال جبر و تفویض 246
- ابطال جبر و تفویض 247
- خودآزمایی 256
- خلاصه درس هجدهم 256
- درس نوزدهم: امر بین امرین 257
- اشاره 257
- امر بین امرین 258
- مشیّت و اراده و قضا و قدر الهی در افعال بندگان 268
- خلاصه درس نوزدهم 273
- خودآزمایی 275
- فهرست منابع 276
اشاره :
از دانشجو انتظار می رود پس از مطالعه این درس، معنای عدل را با توجّه به روایات اهل بیت (علیهم السلام) دریابد و روایات مختلفی را که در آن ها سخن از عدل رفته است، تفسیر کند.
معنای عدل در روایات
بر اساس آنچه در درس های قبل مطرح گردید، روشن شد که عدل در لغت، مقابل ظلم و به معنای قرار دادن هر چیزی در جایگاه شایسته آن است. برقراری تساوی بین دو چیز، انصاف و اعطای حق به صاحبان حق نیز از معانی دیگر عدل است که همه این معانی به معنای اوّل _ یعنی وضع الشیء فی موضعه _ باز می گردد.
در قرآن کریم خداوند متعال مستقیماً به عدل توصیف نشده، ولی ظلم از او نفی شده و در ضمن آن عدالت خدای سبحان مورد تأکید قرار گرفته است.
در این درس، معنای عدل از نظر روایات اهل بیت (علیهم السلام) بحث و بررسی می شود تا روشن شود که مراد از توصیف خداوند متعال به عدل چیست؟ امّامان معصوم (علیهم السلام) خدای تعالی را به عدل متّصف و ظلم را از او نفی کرده اند. به عبارت دیگر در