امام شناسی در قرآن و پاسخ به شبهات صفحه 119

1- 287. تصحیح الاعتقاد، ص 128.

2- 288. رسائل الشریف المرتضی، ج 3، ص 325.

3- 289. التبیان، ج 5، ص 490.

4- 290. التبیان، ج 8، ص 340.

5- 291. شرح ابن ابی الحدید، ج 7، ص 7 و 8.

حقیقت عصمت از دیدگاه قرآن

حقیقت عصمت از دیدگاه قرآن

حقیقت عصمت به نحو «منع خلو» به یکی از این سه امر باز می گردد، اگرچه مانعهالجمع نیست؛ یعنی ممکن است که هر سه امر در معصوم محقّق باشد:

الف) عصمت، نتیجه وصول به مقام فنای در اسما و صفات الهی

این نظریه ای است که حقیقت عصمت را نتیجه رسیدن به مقام فنای در اسما و صفات و ذات الهی می داند و این، همان نظریه عرفاست؛ زیرا هنگامی که سالک الی اللَّه در خارج تنها صفت و اسم و ذات حقیقی که همان خداوند متعال و صفات و اسمای اوست می بیند، دیگر غیر از خدا و صفات و اسمایش کسی را نمی بیند که بخواهد گناهی انجام دهد. دیگر این که وقتی به مقام فنا رسید اشتباهی از او صادر نمی گردد.

ب) عصمت نتیجه درجه عالی از تقوا

بی تردید تقوا حالتی نفسانی است که انسان را از انجام معصیت بازمی دارد. حال اگر این حالت به نهایت درجه خود برسد او را عصمت می نامند، که حتّی انسان را از فکر گناه نیز باز می دارد.

ج) عصمت نتیجه علم قطعی به عواقب معاصی و مصالح طاعات

در مورد عصمت نظریه دیگری است که با نظریه اوّل منافاتی ندارد، بلکه از علل تحقق عالی ترین درجه تقوا به شمار می آید. حقیقت این نظریه عبارت است از وجود علم قطعی و یقینی به عواقب معاصی، به این معنا که علم انسان به درجه ای برسد که در این دنیا لوازم اعمال و آثار آن ها را به طور یقین درک کند؛ همان گونه که قرآن کریم می فرماید: { کَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیقِینِ * لَتَرَوُنَّ الْجَحِیمَ ؛(1) «به راستی اگر به طور یقین می دانستید، البته دوزخ را مشاهده خواهید کرد.»

امیرالمؤمنین علیه السلام در وصف متّقین می فرماید: «وهم والجنّه کمن قد رآها وهم فیها