امام شناسی در قرآن و پاسخ به شبهات صفحه 213

1- 602. صواعق المحرقه، ص 41.

2- 603. فتح القدیر، ج 2، ص 53.

3- 604. روح المعانی، ج 6، ص 167.

4- 605. ینابیع الموده، ج 2، ص 37، باب 56.

5- 606. نور الأبصار، ص 158.

6- 607. مختصر المعانی، ص 82 و 83، باب القصر.

نصرت و محبت اختصاصی نیست؛ زیرا این مطلب که هر مسلمانی باید مسلمان دیگر را یاری دهد و نسبت به او محبت دینی داشته باشد مورد اجماع مسلمانان است. چنان که آیه کریمه { اَلْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ(1)} نیز بر آن دلالت می کند. امّا ولایت تدبیر و رهبری و سرپرستی، عمومیت ندارد. اسلام و ایمان شرط لازم چنین ولایتی است، ولی شرط کافی برای آن نیست. چنین ولایتی اوّلاً و بالذات به خداوند اختصاص دارد و برای دیگران با اذن و مشیت الهی ثابت می شود.

ب) مقصود از «ولی» در آیه «ولایت» سرپرستی و امامت است نه محبّت و نصرت، و این مطلب را از چند راه می توان به اثبات رسانید:

1 - حاقّ لفظ

کلمه «ولی» که در آیه به کار رفته، گرچه در لغت عرب به معانی گوناگونی؛ از قبیل: مالک امر، دوست، رفیق، یاری کننده و... به کار رفته است، ولی معنای شایع، آن که هنگام اطلاق کلمه و ذکر آن بدون قرینه، متبادر به ذهن است همان معنای اوّل؛ یعنی مالک امر و صاحب سلطه است. ولی طفل به معنی سرپرست او و ولی زن به معنای سرپرست زن و ولی دم به معنای سرپرست خون است، کسی که حقّ مطالبه قصاص یا دیه را دارد. لذا «ولی امر» نیز به معنای سرپرست امر خلافت و امارت است.

معنای آیه چنین می شود: «همانا کسانی که متولی امور شما هستند و بر شما ولایت و سلطه دارند همانا خداوند و رسولش و علی بن ابی طالبند.

2 - قرینه اضافه

گرچه خود کلمه «ولی» بر حقّ سلطه دلالت داشته و معنای متبادر از آن است، ولی اضافه کلمه «ولی» به کسانی که احتیاج به ولایت و سرپرستی دارند، قرینه ای بر معنای سلطه و سرپرستی در لفظ «ولی» است. و در مورد این آیه، کلمه «ولی» به مردم اضافه شده است. مردمی که احتیاج به قیم و سرپرستی دارند که از خودشان برتر باشد.