امام شناسی در قرآن و پاسخ به شبهات صفحه 222

1- 623. سوره توبه، آیه 61.

2- 624. تفسیر طبری، ج 8، ص 198.

3- 625. مجمع البیان، ذیل آیه ولایت.

4- 626. المراجعات، ص 263.

2 - استعمال مجازی

فخر رازی می گوید: «هر چند حمل لفظ جمع بر واحد، برای تعظیم روا است لکن مجاز است و نیاز به دلیل دارد.»(1)

آلوسی نیز می گوید: «لفظ جمع برای عموم است... و فریقین بر این که باید عموم لفظ را پیروی کرد نه خصوص سبب را، اتفاق نظر دارند. و حمل عام بر خاص خلاف اصل است و در غیر ضرورت به کار نمی رود....»(2)

پاسخ: اوّلاً: در جایی که جمع در معنای مفرد به کار می رود، این استعمال مجازی است، چون استعمال لفظ جمع در مفهوم واحد است، ولی در موردی که لفظ جمع در معنای خودش به کار می رود لکن فقط بر یک مصداق تطبیق می شود، این استعمال مجازی نخواهد بود. به عبارت دیگر: میان مصداق خارجی مفهوم لفظ با معنای آن تفاوت است و حقیقت و مجاز در محور استعمال لفظ در مفهوم و معناست نه در تطبیق با مصداق خارج. و مورد بحث ما از نوع دوم است. و قرآن کریم در موارد متعدّدی - برای تشویق یا تنبیه - آن را به کار برده است.

ثانیاً: چشم پوشی از خصوص سبب و پیروی از عموم لفظ که آلوسی مطرح کرده، منجر به این می شود که هیچ شأن نزولی را برای آیات نشناسیم، و این با مبنای اهل سنّت سازگاری ندارد.

ثالثاً: استعمال مجازی درصورت وجود قرینه؛ مثل حصر و عطف اشکالی ندارد.

3 - اراده محبت و نصرت

برخی می گویند: به قرینه سیاق، مقصود از «ولی» در آیه «ولایت» نصرت و محبّت است؛ زیرا آیه در سیاق آیات نهی از دوست و یاور گرفتن از کفار است.(3)

پاسخ: اوّلاً: آیه «ولایت» به جهت سیاق آیه قبلش که درباره امیرالمؤمنین علیه السلام