امام شناسی در قرآن و پاسخ به شبهات صفحه 36

1- 94. الغیبه، ص 4 و 5.

2- 95. قواعد المرام، ص 175.

3- 96. کفایه الموحّدین، ج 1، ص 511.

با همین برهان، بر وجوب امامت در روایات نیز اشاره شده است:

حضرت علی علیه السلام می فرماید: «اللّهمّ بلی لا تخلو الأرض من قآئم للَّه بحجّه إمّا ظاهراً مشهوراً أو خآئفاً مغموراً»؛(1) «بار خدایا! آری زمین تهی نماند از کسی که حجّت برپای خداست، یا پایدار و شناخته است و یا ترسان و پنهان از دیده هاست.»

تفاوت دلیل لطف و دلیل امکان اشرف

الف) قاعده لطف بیشتر به بُعد اجتماعی و حکومتی و هدایت تشریعی و ظاهری امام نظر دارد، در حالی که قاعده امکان اشرف، بیشترین نظرش به بُعد وجودی، تکوینی و باطنی امام است.

ب) از ویژگی های مهمّ برهان امکان اشرف این است که همراه با اثبات اصلِ وجود امام، استمرار وجود مبارک او را نیز در گستره عالم بشریت تا آخرین فرد انسانی ثابت می کند.

ج) امکان اشرف با نگاه به کلّ هستی، ساختمان آن را به گونه ای می یابد که جایگاه وجود امام ذاتاً پیش از سایر انسان ها است، در حالی که قاعده لطف با نگاهی به هستی آفریدگار و ذات و صفات کمالی او در می یابد که لازمه هدفمندی خلقت و تکلیف، وجود حتمی و مستمرّ امام است.

9 - امامت و عنایت

عنایت در لغت، اسم مصدر و از ماده «عنی یعنی» است که دارای معانی اراده، قصد، در نظر گرفتن، رسیدگی کردن، توجه و بخشش و انعام است.(2)

شیخ الرئیس در تعریف «عنایت» می گوید: «عنایت عبارت است از این که واجب الوجود بذاته تعقل کند که اعضای جسم انسان چگونه باشد، حرکت آسمان چه سان باشد تا به گونه بهتر باشند، و نظام خیر در آن ها موجود باشد. این تعقل علم الهی به دنبال هیچ گونه شوق یا خواست یا هدفی غیر از توجه به خویشتن نیست.»(3)