امام شناسی در قرآن و پاسخ به شبهات صفحه 99

1- 227. سوره ملک، آیه 2.

2- 228. سوره کهف، آیه 7.

3- 229. سوره کهف، آیه 5.

4- 230. سوره ابراهیم، آیه 24.

3 - موجودات خارجی با قطع نظر از این که معنای لفظ خاصی باشند: خداوند متعال می فرماید: { وَکَلِمَتُهُ أَلْقاها إِلی مَرْیمَ وَرُوحٌ مِنْهُ ؛(1) «و کلمه [و مخلوق اوست، که او را به مریم القا نمود.»

و جهت آن این است که وجود امکانی چیزی جز با کلمه «کن» ایجادی نیست آنجا که خداوند می فرماید: { إِنَّ مَثَلَ عِیسی عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ کُنْ فَیکُونُ ؛(2) «مَثَل عیسی در نزد خدا، همچون آدم است؛ که او را از خاک آفرید، و سپس به او فرمود: "موجود باش!" او هم فوراً موجود شد.»

و نیز ممکن است که نام گذاری موجودات خارجی به «کلمه» به این جهت باشد که دلالت بر وجود خدا دارد همان گونه که لفظ از معنا پرده برمی دارد و براو دلالت می کند.

در مورد آیه احتمال دارد که هر سه معنا مقصود باشد؛ زیرا ممکن است که مراد به «کلمات» در آیه، او امری باشد که از جانب خداوند متعال صادر شده و حاوی تکالیف مهمی بوده است. و نیز احتمال می رود که مراد، متعلّق این تکالیف باشد به اعتبار این که محکی و مقصود به کلام خداوند است. احتمال دیگر این که مقصود به «کلمات» اموری است که با کلمه ایجاد «کن» در خارج موجود می شود.

ولی ظاهر آن است که مراد از «کلمات» در آیه، همان بلاها و امتحاناتی بوده که حضرت ابراهیم علیه السلام در طول زندگانی اش به آن مبتلی و امتحان شده است؛ همانند افتادن در آتش، اضطرار به کوچ کردن، امر به ذبح فرزند و عهدهایی که خداوند از او گرفته تا بر آن صبر کند. لذا خداوند متعال درباره قصّه ذبح اسماعیل فرمود: { إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِینُ ؛(3) «این مسلّماً همان امتحان آشکار است!.»

مقصود از اتمام

مقصود از جمله { فَأَتَمَّهُنَ انجام تکالیف به نحو اتمّ و اکمل است. گویا آن