پژوهشی در شناخت و عصمت امام صفحه 1

کلیات

فـصـل اول: کلـیـات*

واژه شناسی ش1) واژه عصمت از چه زمان در معنای امروزی آن به کار ر فته است؟ عصمت و اختیار ش2) اگر عصمت امری اعطایی باشد، آیا مصونیت پیامبران و امامان از گناه جبری نخواهد بود؟ در این صورت دلیل برتری آن ها بر سایر انسان ها چیست؟ ناسازگاری با طبیعت انسانی ش3) هیچ انسانی خالی از امیال و شهوات نفسانی نیست. بنابراین، چگونه می توان وجود انسان های معصوم را پذیرفت؟ عصمت در ادیان دیگر ش4) آیا اعتقاد به عصمت در ادیان دیگر نیز وجود دارد؟ پی آمدهای اعتقاد به عصمت ش5) آیا اعتقاد به عصمت پیامبران و امامان تأثیری منفی بر زندگی فردی و اجتماعی ما نمی گذارد؟

* فـصـل دوم: عـصـمـت پـیـامـبـران*

عصمت در دریافت و ابلاغ وحی ش6) تجربه دینی بودن وحی به چه معنا است و آیا این مطلب با عصمت انبیا سازگار است؟ عصمت در اعتقادات ش7) پیامبر اسلام قبل از بعثت و در میان مردم مشرک عربستان از چه دینی پیروی می کرده است؟ عصمت از گناه ش8) قرآن کریم صریحاً از عصیان و نافرمانی پیامبران خبر می دهد. چگونه می توان از این آیات چشم پوشید و پیامبران را معصوم دانست؟ ش9) اگر خطیئه حضرت آدم(علیه السلام) گناه نبود، چرا آن حضرت و فرزندانشان به مشقات زندگی دنیوی گرفتار شدند؟ ش10) اگر پیامبران و امامان معصومند و هیچ گاه مرتکب گناه نمی شوند، دلیل آن همه گریه و استغفارشان چیست؟ عصمت از خطا ش11) آیا پیامبران هیچگاه دچار اشتباه و خطا نمی شدند؟ و اگر معصوم از خطا بودند چه نیازی بود که با اصحاب خود به مشورت بپردازند؟ تفاوت درجات معصومان ش12) آیا درجه عصمت معصومین به یک اندازه است؟ و اگر تفاوت ندارد پس چرا پیامبران اولوالعزم داریم؟ و اگر تفاوت دارد، چرا می گویند همه آن ها معصومند و تفاوتی با یکدیگر ندارند؟ و آیا این شامل پیامبرانی که فقط برای خودشان نبی بودند نیز می شود؟ برخورد اصحاب پیامبر با مسأله عصمت ش13) شواهد تاریخی نشان می دهد که برخی از اصحاب پیامبر به راحتی به ایشان اعتراض می کردند. آیا این نشانگر آن نیست که آنان اعتقادی به عصمت او نداشته اند؟ تفاوت عصمتِ قبل و بعد از نبوّت ش14) عصمت قبل از نبوت یا امامت با عصمت بعد از آن چه تفاوتی دارد؟ فـصـل سـوم: عصمت در غیـر پـیـامـبـران*

عصمت امامان ش15) شیعیان بر اساس چه دلایلی امامان خود را معصوم می دانند؟ عصمت انسان های دیگر ش16) آیا مقام عصمت به پیامبران و ائمه اختصاص دارد؟ عصمت حضرت زهرا(علیها السلام)م ش17) عصمت حضرت زهرا(علیها السلام) با چه ادله ای ثابت می گردد؟ آیه تطهیر ش18) آیا در آیه شریفه تطهیر «لیذهب عنکم الرجس» به معنای دفع است یا رفع؟ اگر اذهاب رجس از اهل بیت(علیهم السلام) را به معنای دفع بگیریم، پس تطهیر معنا ندارد و اگر به معنای رفع باشد طهارت ذاتی آن ها را اثبات نمی کند. امام علی(علیه السلام) و اعتراف به خطا ش19) امیرالمؤمنین(علیه السلام) در نهج البلاغه می فرماید: «فانی لست فی نفسی بفوق ان اخطی...» این چگونه با عصمت ائمه سازگار است؟ نقش شیعه در رواج اندیشه عصمت ش20) شیعیان تا چه اندازه در پیدایش و رواج اعتقاد به عصمت نقش داشته اند؟

واژه شناسی

واژه شناسی

ش1) واژه عصمت از چه زمان در معنای امروزی آن به کار رفته است؟ عصمت در لغت به معنای منع کردن و بازداشتن است و به همین معنا در برخی از آیات و روایات به کار رفته است. برای نمونه الف) (لا عاصم الیوم من امر الله الا من رحم)(1)امروز هیچ کس را از قهر خدا جز به لطف او پناه نیست. (تنها رحمت او است که مانع از عذاب می گردد)م ب) (و الله یعصمک من الناس)(2) خدا تو را از شر و آزار مردمان محفوظ خواهد داشت..ج) (الاعتبار یفید العصمة)(3)م عبرت گیری (از کارهای دیگران) مصونیت آدمی را به دنبال دارد. (و از آزمودن دوباره اعمال ناپسند جلوگیری می کند)م د) (ان التقوی عصمة لک فی حیاتک)(4) تقوای الهی (از آلودگی به گناه) بازتان می دارد..گفتنی است که بازداشتن و منع کردن همواره با جبر و اکراه همراه نیست، بلکه در مورد کسی که به پند و اندرز بسنده می کند و دائره اختیار دیگری را تنگ نمی نماید نیز می توان این واژه را به کار گرفت.(5).از سوی دیگر، از دیدگاه آیات و روایات، پیامبران و امامان از هر گونه گناه و خطایی در امانند. برای بیان این حقیقت، الفاظ و تعابیر گوناگونی به کار رفته که واژه عصمت نیز یکی از آن ها است، چنان که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) می فرماید: (انا و علی و الحسن و الحسین و تسعة من ولد الحسین مطهرون معصومون)(6) من و علی و حسن و حسین و نه نفر از فرزندان حسین، پاک و معصوم هستیم امیر مؤمنان علی(علیه السلام) نیز با اشاره به این حقیقت که خدای حکیم را نشاید که به اطاعت و پیروی همه جانبه از کسی فرمان دهد که از آلوده شدن به گناه در امان نیست، می فرماید: (انما امر الله ـ عزوجل ـ بطاعة الرسول لانه معصوم مطهّر لا یأمر بمعصیته)(7) «دلیل آن که خداوند مردم را به اطاعت (همه جانبه) از پیامبر می خواند آن است که وی پاک و معصوم است و به گناه فرمان نمی دهد.»م این، تنها نمونه ای است از روایاتی که پیشینه کاربرد واژه عصمت را می نمایانند و بر این پندار که پیدایش این اصطلاح، سالها پس از ظهور اسلام و در زمان رواج اندیشه های کلامی بوده است،(8) خط بطلان می کشند، با این همه، برای بهره گیری از معارف دینی نباید تنها از واژه هایی سراغ گرفت که به تدریج در معنای امروزی شان به کار رفته یا در این معانی رواج یافته اند. قرآن کریم، بی آن که واژه عصمت را به کار گیرد، با بیان های گوناگون دامان انبیا و اولیا را از هر گونه گناه و خطایی می زداید.(9) پیامبر گرامی اسلام و امیرمؤمنان نیز، افزون بر این واژه، تعابیر دیگری به کار می برند که در رسایی و گویایی چیزی از آن کم ندارد، چنان که پیامبر اکرم در تفسیر آیه تطهیر می فرماید: (فانا و اهل بیتی مطهرون من الذنوب)(10) «من و اهل بیتم از گناه پیراسته ایم.»