شیعه‌شناسی صفحه 165

ص:174

1- بقره: 113.

2- امام خمینی، 8 / رمضان / 1400، صحیفه امام، جلد 9، ص 359.

نتیجه‌گیری

بنای رفیع و باشکوه فرهنگ و تمدن اسلام بر پایه توحید بنا شده که در ساختن آن ماهرترین و پاک‌ترین مهندسین از سرزمین‌های مختلف سهیم بودند. این بنای عظیم ساخته فکر و اندیشه کسی نبود بلکه ایمان و اشتیاق مسلمانان به اسلام و رضای پروردگار آن را به وجود آورده بود و برای پژوهش درباره آن علما و اندیشمندان ملل اسلامی دست به دست هم دادند و خود را از هرگونه تعصب قومی و فرهنگی بجز قومیت اسلام و فرهنگ قرآن، عاری ساختند، عرب، عربی بودن و فارسی، فارسی بودن و رومی، رومی بودن خود را فراموش کرد و خود را در خدمت اسلام و زبان قرآن قرارداد و دسته‌جمعی بنای فرهنگ و تمدن اسلامی را بنا نهادند.

قسمت اعظم آن را مستقیما از اسلام گرفتند، و بخش‌هایی از علوم سایر ملل جهان را با تغییر و تصرفاتی در خدمت اسلام درآوردند تا آنجا که فلسفه یونان را که از آن عقائد دوگانه و تثلیث اثبات می‌شد، به رنگ اسلام درآوردند و برای اثبات توحید و معاد از آن استفاده کردند.

این فرهنگ و تمدن در سطح جهانی بدرخشید زیرا که به همه مسلمانان تعلق داشت و همه خود را در آن شریک می‌دانستند هر عالم و دانشمندی حق عضویت و شرکت در هر بحثی و مراجعه به هر کتاب و اخذ هر رأی و نظریه‌ای داشت و هیچ کس به دیگری که با او هم‌عقیده و هم‌فکر نبود جز با نظر تقدیر و برادری نمی‌نگریست.

خلیفه در بغداد کرسی تدریس کلام را به شیخ طوسی سپرده و بسیاری از علمای اهل سنت در درس این عالم امامی شرکت می‌کردند و فقهای بزرگ شیعه چون شهید اول و شهید ثانی در حوزه‌های اهل سنت شرکت می‌جستند.

متأسفانه نسل‌هایی وارث این خانه فرهنگ و تمدن اسلامی شدند که در آن به نزاع برخاستند و پرده‌هایی میان خود برافراشتند و هر دسته‌ای در قسمت خود مستقل و مجزا شدند و از ورود دیگران جلوگیری کردند و بدین‌گونه فرهنگ و تمدن اسلامی از جنبه عمومی و اجتماعی به مذاهب بسته تبدیل گشت و از ملیت عمومی به ملوک‌الطوایفی محدود، تنزل نمود و هر عالم و دانشمندی در محیط کوچک خود خانه‌نشین شد و از آنچه در سایر مذاهب بود چشم فروبست و در یافته‌های خود تعصب ورزید و با هر آنچه نمی‌دانست به دشمنی برخاست.

و دست‌های سیاست، پرده‌های میان فرقه‌ها را به دیوارها و حصارهای ملیت مبدل