معرفت نبی و امام صفحه 258

2) خلیفه به انتخاب مردم تعیین شود.

ماوردی می گوید: اکثریت دانشمندان برآنند که خلیفه به وسیله پنج تن از اهل حلّ و عقد انتخاب می شود یا اینکه یک نفر از آنها انتخاب می نماید و چهار نفر دیگر موافقت می کنند. دلیل این قول هم خلافت ابوبکر است که پنج نفر با وی بیعت کردند و این بیعت پذیرفته شد. آنگاه خلیفه منتخب در سقیفه به مردم عرضه شد و مردم نیز خواه و ناخواه او را پذیرفتند. و دلیل دیگر شورایی است که عمر برای تعیین خلیفه پس از خویش معیّن نمود. این نظرّیه را بیشتر علمای عامّه پذیرفتهاند، ولی گروهی از آنان می گویند: خلافت همانند عقد ازدواج است. همانطور که در عقد نکاح، یک نفر عقد را اجرا می کند و دو نفر بر آن شهادت می دهند، در خلافت هم یک نفر بیعت می کند و دو نفر اعلام رضایت می نمایند. و گروه دیگر معتقدند: تنها یک نفر بیعت کند کافی است.

3) خلیفه با زور شمشیر به خلافت می رسد.

ابویعلی می گوید: آن کسی که با شمشیر و زور بر جامعه اسلامی غلبه یافت و خلیفه شد و امیرالمؤمنین نامیده شد، برای هر کسی که ایمان به خدا و روز قیامت دارد، جایز و روا نیست که شبی را به روز آورد در حالی که او را امام نداند؛ خواه خلیفه آدمی جنایتکار باشد و خواه پاکدامن (1) .

علّامه امینی (ره) در کتاب شریفالغدیر آرای علمای دیگری را نیز در این باره نقل می کند. در اینجا به اختصار مواردی از آن ذکر می گردد :

1. امامالحرمین می گوید: انعقاد امامت مشروط به اجماع و اتفاق همه افراد اهل حلّ و عقد نیست. دلیل بر این سخن ثبوت و انعقاد امامت ابوبکر است. پس نظر درست این است که امامت با بیعت یک نفر از اهل حلّ و عقد نیز منعقد می شود.