خلاصه عبقات الانوار : حدیث منزلت صفحه 251

«بعلاوه، او برای بطلان این نظریه که خدا خالق زشتی هاست، به لزوم امتناع نداشتن اظهار معجزه به دست دروغ گو، استدلال کرده است، که پیش از این بارها به آن استدلال کرده و در جایش پاسخ او را داده ایم. و پاسخ این و آن چه پس از آن آورده است که پی آمدِ کارهای ناپسند، آفرینش زشتی هاست مانند زوال اطمینان به شریعت و وعد و وعید و دیگر موارد.

ما با دانش معمولی و با روش جاری خداوند متعال، یقین داریم که او معجزه ای به دست دروغ گو ظاهر نمی سازد. و آن مانند دیگر کارهای محال عادّی، محال است، گرچه بالذات ممکن باشد، چون به روال کار ما، چیزی بر خداوند متعال واجب نیست. پس هرچه آورده اند از لوازم آراستن کفر به جای اسلام در دل ها، و آن چه اشاعره معتقد به اعتقاد حقیّت هستند، ممکن است که کفر و باطل باشد، و شایسته ی پاسخ نیستند. پاسخ این موارد چنین است: همه ی این ها مانند دیگر امور عادّی، به طور عادی اتّفاق نمی افتند، و ما به واقع نشدنش یقین داریم، گرچه عقلا جایز باشد، چون چیزی بر خدای تعالی واجب نمی شود و چیز زشتی نسبت به او وجود ندارد.»

پس روشن شد که همه ی بدگویی ها و ناسزاها که به علّامه حلّی گفته است، متوجّه فخر رازی، بلکه به خودش و همه ی اشاعره می باشد.

2_ پاسخ ادّعای رازی این است که مسأله بر حسن و قبح استوار است

فخر رازی ادّعا کرده که عدم جواز عوامل گریزاننده بر پیامبران، مبتنی بر عقیده به تحسین و تقبیح است. و چون آنان چنین می گویند، پس مانعی از گریزانندگی بر پیامبران :نیست. در پاسخ باید گفت :

1_ 2. عبدالعلی انصاری در کلامی که از کتابش (شرح مسلّم الثبوت) پیش از این نقل شد، صریحآ گوید که مذهب اهل سنّت، عصمت پیامبران از کارهای پست (برمبنای نقل) است، هرچند که آن کارها مباح باشد. پس عقیده به عدم جواز امور گریزاننده بر پیامبران، بر عقیده به تحسین و تقبیح عقلی، متوقّف نمی شود.

2_ 2. ابن روزبهان آورده است که امتناع رذائل پست بر پیامبران، مبتنی بر ثبوت حسن و قبح عقلی به معنای مورد منازعه نیست، بلکه ثبوت آنها به معنی توصیف کمال و نقص _ که اشاعره نیز به آن معتقدند_ برای امتناع رذائل بر ایشان، بسنده است، و بنابر تصریح رازی در نهایه العقول بر ثبوت حسن و قبح به معنی ذکرشده، منع حسن و قبح عقلی به معنی مورد منازعه، منافاتی با عقیده به امتناع رذائل و امور گریزاننده بر پیامبران ندارد، چون بنا بر ثبوت آنها به این معنی، اتّصاف پیامبر به صفت نقص، عین اتّصاف او به صفت قبیح است.

3_ 2. هر چند اکثر اشاعره تحسین و تقبیح عقلی به معنی مورد منازعه را نفی می کنند، لیکن گروه زیادی از دانشمندان مشهور اشاعره تصریح به اثبات آن می کنند که متن گفته های بعضی از آنان چنین است :

یکم. عبدالعزیزبن احمد بخاری در شرح کلام بزودی گوید :

«بزودی گفته: و از قضیه ی شرع. یعنی: و از حکم شریعت در این باب _ یعنی باب أمر_ این است که حکم آمر به مأمور به حُسن توصیف می شود. و معنی آن، این است که: ثبوت حُسن برای مأمور، از قضیه های شرع است نه از قضیه های لغت، چون این صفت در قبیح مانند کفر، و سفاهت و بیهودگی متحقّق می شود، همان گونه که در حُسن تحقّق می یابد. آیا نمی بینید که وقتی پادشاه ستمکار به انسانی فرمان زنا و دزدی و قتل بناحق دهد، حقیقتآ