خلاصه عبقات الانوار : حدیث منزلت صفحه 285

ذوالقرنین امّت، بزرگِ وادی، ساقی حاجیان، بردبار وادی مکّه، دریا و دانشمند.

انصار یاران ایشانند. مهاجران آنانی اند که به سویشان یا با ایشان هجرت کردند. صدّیق کسی است که آنان را تصدیق کرد. و فاروق کسی است که میان حق و باطل را به وسیله ی ایشان فرقی نهاد، حواریون یاران ایشانند، و ذوالشهادتین [چنین نام یافت] چون به نفع ایشان شهادت داد. و هیچ نیکی نیست جز برای آنان، یا درباره ی آنان، یا با ایشان، یا این که به ایشان اضافه می شود.

و چگونه چنین نباشند؟

از آنان است فرستاده پروردگار جهانیان، امام اوّلین و آخرین، بزرگِ فرستادگان، و خاتم پیامبران، کسی که برای هیچ پیامبری نبوّت به اتمام نمی رسد جز این که او را تصدیق کند و به او بشارت دهد، همان کسی که رسالتش مشرق و مغرب را فرا گرفت و خداوند آن را بر همه ی ادیان آشکار ساخت گرچه مشرکان را خوش نیامد.»(1)

11_ به عقیده عبدالجبار، این حدیث فقط یک منزلت ثابت را در بر می گیرد.

قاضی عبدالجبّار در کتابش (المغنی) گوید: «حدیث منزلت: تو نسبت به من در جایگاه هارون نسبت به موسی هستی، فقط یک منزلت ثابت نسبت به او را شامل می شود و در ذیل آن منزلت تقدیر شده ای وارد نمی گردد، چون مقدّر شده به دست نیامده است و جایز نیست که یک منزلت باشد، چون توصیف آن به یک منزلت اقتضا دارد که به گونه ای ویژه حاصل آید، و در مقدّر تفاوتی نیست که از بابی باشد که به ناچار باید بدان گونه که مقرّر شده باشد یا این که نباید در پی این سخن وارد شود.

درستی این مطلب را کلام او: «تو نسبت به من در جایگاه هارون نسبت به موسی هستی» بیان می کند که اقتضا دارد هارون نسبت به موسی جایگاهی شناخته شده مشابه جایگاه او، داشته باشد. پس چگونه می تواند صحیح باشد که داخل آن تقدیر شده گردد. این مانند گفته ی گوینده ای است که بگوید: حقّ تو بر من مانند حقّ فلانی بر فلانی است، و بدهی تو نزد من مانند بدهی فلانی است و مانند این ها، که تنها امر شناخته شده ی حاصلی را شامل می شود.

وقتی که آن ثابت شود، باید دقّت کنیم. اگر جایگاه هارون نسبت به موسی شناخته شده بود، سخن را بر آن حمل می کنیم. در غیر این صورت باید توقّف کنیم، همان گونه که در مثال هایمان درباره ی حقّ و بدهی این توقّف واجب است.

همچنین باید بنگریم، اگر سخن اقتضای شمول دارد آن را بر شمول حمل می کنیم، و گرنه توقّف بر آن واجب می شود و جایز نیست که جایگاهی که برای هارون به دست نیاید ذیل این سخن وارد شود.

نیز دانسته ایم که جانشینی بعد از او برایش حاصل نشد، پس باید ذیل آن خبر وارد شود. چون بیان کردیم که این خبر، تقدیری را که انجام نگرفته شامل نمی شود، بلکه شامل جایگاهی می شود که به وجود آمده و حاصل شده است.

اگر بگویند: جایگاهی که برای هارون مقدّر می کنیم، گویی که ثابت شده است، چون در حالت غیبت با جانشینی