درسنامه کلیات امامت صفحه 146

2. دانشمندان دینی

مراد از دانشمندان دینی، فقها و عالمانی هستند که معارف دین را به مردم تعلیم می دهند.(1) پشتوانه این دیدگاه که به ابن عباس، جابر و برخی دیگر نسبت داده شده است آیه شریفه «وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَی الرَّسُولِ وَ إِلی أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ» است.(2)

این نظر مورد اشکال قرار گرفته است که تفسیر اولوا الامر به علما و دانشمندان عادل و آگاه از کتاب و سنت با اطلاق آیه سازگار نیست، زیرا پیروی از علما و دانشمندان، شرائطی دارد از جمله اینکه گفتار آنها بر خلاف کتاب و سنت نباشد، بنابر این اگر آنها مرتکب اشتباهی شوند (چون معصوم نیستند) و یا به هر علت دیگر از حق منحرف شوند، اطاعت آنها لازم نیست، در صورتی که آیه اطاعت اولوا الامر را به طور مطلق، همانند اطاعت پیامبر، لازم شمرده است. به علاوه اطاعت از دانشمندان در احکامی است که از کتاب و سنت استفاده کرده اند؛ بنابر این چیزی جز اطاعت خدا و پیامبر نخواهد بود و نیازی به ذکر ندارد.(3)

3. فرماندهان جنگی

این نظر که در منابع تفسیری اهل سنت ذکر شده بر پایه برخی اخباری است که در

1- طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص94؛ ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج 3، ص334؛ رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عده الأبرار، ج 2، ص555؛ بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، ج 1، ص650؛ زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 1، ص524؛ ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، ج 1، ص424؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 5، ص259؛ ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص255؛ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، ج 2، ص304؛ قاسمی، محمد جمال الدین، محاسن التأویل، ج 3، ص187؛ بغدادی، علاء الدین علی بن محمد، لباب التأویل فی معانی التنزیل، ج 1، ص392؛ آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج 3، ص63.
2- نساء/ 83.
3- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 3، ص436.