درسنامه کلیات امامت صفحه 16

پیامبر گرامی اسلام (رسول الله امام أمته و امام الأئمه)، خلیفه (الخلیفه امام الرعیه)، فرمانده سپاه (قائد الجند).(1)

راغب این واژه را از ریشه أمم معرفی کرده و می گوید: امام کسی است که به پیشوایی او در قول و فعل اقتدا می شود و یا کتابی و چیزی است، چه بر حقّ باشد و چه بر باطل. جمع امام- أَئِمَّه- است.، در آیه (یوْمَ نَدْعُوا کلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ،اسراء/71) یعنی به کسی که به او اقتدا می کردند، و گفته شده به إمامهم یعنی به کتابشان.(2)

ابن منظور امام را از ریشه أمم گفته و تعریف آن را معنای قصد بیان کرده است و در ادامه معنای امام و امامت را به آن برگردانده و معنای پیشوا و مقصود بودن را به آن برگردانده است.(3) ابن فارس در مقاییس اللغه(4) و ابن أثیر در النهایه فی غریب الحدیث و الأثر(5) نیز به همین معنا اشاره دارند. طریحی نیز همین مضمون را در تعریف بیان کرده است و به تبعیت و پیروی کردن از امام، به صورت خاص اشاره کرده است.(6)

کاربردهای واژه امام در قرآن

لفظ امام و جمع آن (أئمه) دوازده بار در قرآن ذکر شده و در مصادیق گوناگونی به کار رفته است که به دو دسته کلی قابل تقسیم است: مصادیق بشری و غیر بشری.(7)

مصادیق غیر بشری امام عبارتند از: کتاب آسمانی،(8) لوح محفوظ(9)و راه آشکار.(10)

1- ابن منظور، لسان العرب، ج1، ص212، ذیل کلمه أمم.
2- راغب، المفردات، ص32، ذیل کلمه أمم.
3- ابن منظور، لسان العرب، ج1، ص212، ذیل کلمه أمم.
4- احمد بن فارس، مقاییس اللغه، ج1، ص21.
5- ابن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ج1، ص76.
6- طریحی، مجمع البحرین، ج1، ص104.
7- ربانی گلپایگانی، علی، امامت در بینش اسلامی، ص21.
8- «وَ مِنْ قَبْلِهِ کتابُ مُوسی إِماماً وَ رَحْمَه»؛ (هود/17؛ احقاف/12).
9- «إِنَّا نَحْنُ نُحْی الْمَوْتی وَ نَکتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ کلَّ شَی ءٍ أَحْصَیناهُ فی إِمامٍ مُبین»؛ (یس/12). غالب مفسران «امام مبین» را در اینجا به عنوان «لوح محفوظ» همان کتابی که همه اعمال و همه موجودات و حوادث این جهان در آن ثبت و محفوظ است تفسیر کرده اند. (مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج18، ص333).
10- «فَانتَقَمْنَا مِنهُْمْ وَ إِنهَُّمَا لَبِإِمَامٍ مُّبِین»؛(حجر/79). در تفسیر جمله «إِنَّهُما لَبِإِمامٍ مُبِینٍ» مشهور و معروف این است که اشاره به شهر قوم لوط و شهر اصحاب الایکه می باشد، و کلمه «امام» به معنی راه و جاده است. (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج11، ص121؛ علامه طباطبایی، المیزان، ج12، ص185؛ طبرسی، مجمع البیان، ج6، ص529).