درسنامه کلیات امامت صفحه 187

بحث اول: معنای ثقلین

کلمه ثقلین معنای لطیفی دارد که در فهم روایت بسیار مهم است. در کتب لغت آمده است الثِّقَل: نقیض الخِفَّه و تصریح شده که ثقیل در حدیث ثقلین به معنای آن است که گرفتن و عمل به آن دو سنگین است.

ابن أثیر می گوید: «إنی تارک فیکم الثَّقَلَین: کتاب اللّه و عترتی» سمّاهما ثَقَلَین؛ لأنّ الأخذ بهما و العمل بهما ثَقِیل. و یقال لکلّ خطیر [نفیس].(1)

ابن منظور ثقیل در آیه «إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیک قَوْلًا ثَقِیلا»(2) به معنای جلیل القدر آورده است(3) و در ذیل حدیث ثقلین میگوید: و روی عن النبی،6، أَنه قال فی آخر عمره: إِنی تارک فیکم الثَّقَلین: کتاب الله و عتْرَتی، فجعلهما کتاب الله عز و جل و عِتْرَته، و قد تقدم ذکر العِتْره. و قال ثعلب: سُمِّیا ثَقَلَین لأَن الأَخذ بهما ثَقِیل و العمل بهما ثَقِیل، قال: و أَصل الثَّقَل أَن العرب تقول لکل شی ءٍ نَفیس خَطِیر مَصون ثَقَل، فسمَّاهما ثَقَلین إِعظاماً لقدرهما و تفخیماً لشأْنهما.(4)

ابن حجر هیتمی در بیان ثقلین آورده است: رسول خدا6 قرآن و عترت را ثقلین نامید. «ثقل» به هر چیز نفیسی گفته می شود و کتاب و عترت از این قبیل است، زیرا هر کدام از آن دو معدن علوم لدّنی و اسرار و حکمت های الهی اند، از همین رو، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مردم را به پیروی از آن دو تأکید و سفارش نموده است.(5) و در جایی دیگر می گوید: سماهما ثقلین إعظاما لقدرهما إِذْ یقَال لکل خطیر شرِیف ثقلا أَو لِأَن الْعَمَل بِمَا أوجب الله من

1- ابن أثیر، النهایه فی غریب الحدیث، ج1،ص217.
2- مزمل/5.
3- قوله عز و جل: إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیک قَوْلًا ثَقِیلًا؛ یعنی الوحی الذی أَنزله الله علیه، صلی الله علیه و سلم، جَعَله ثَقِیلًا من جهه عِظَم قدره و جَلاله خَطَره، و أَنه لیس بسَفْساف الکلام الذی یسْتَخَفُّ به، فکل شی ء نفیس و عِلْقٍ خَطیرٍ فهو ثَقَل و ثَقِیل و ثَاقِل، و لیس معنی قوله قَوْلًا ثَقِیلًا بمعنی الثَّقیل الذی یستثقله الناس فیتَبرَّمون به؛ و جاء فی التفسیر: أَنه ثِقَلُ العمل به لأَن الحرام و الحلال و الصلاه و الصیام و جمیع ما أَمر الله به أَن یعْمَل لا یؤدیه أَحد إِلا بتکلف یثْقُل؛ ابن سیده: قیل معنی الثَّقیل ما یفترض علیه فیه من العمل لأَنه ثَقِیل.( لسان العرب، ج11، ص86).
4- لسان العرب، ج11، ص88.
5- ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقه، ج2، ص442.