درسنامه کلیات امامت صفحه 215

مراتب عصمت

برای عصمت مراتبی گفته شده است:

1. عصمت عملی؛ که به نام عصمت از گناه معروف است و مراد این است که رفتار خلاف دستورات دین را انجام ندادن.

2. عصمت علمی؛ یعنی معصوم از حیث علم و معرفت دچار خطا نمی شود. عصمت علمی دارای مراتب و ابعادی است که عبارتند از: عصمت در شناخت احکام الهی؛ عصمت در شناخت موضوعات احکام شرعی؛ عصمت در بیان احکام و پیام های دین، عصمت در تشخیص مصالح و مفاسد امور مربوط به رهبری جامعه اسلامی؛ عصمت در امور مربوط به زندگی عادی اعم از مسایل فردی و اجتماعی.

درباره مورد نخست تردیدی نیست؛ اما درباره دیگر مراتب عصمت علمی، دیدگاه مشهور میان شیعه لزوم عصمت پیامبران و امامان در همهِ مراتب یاد شده است.(1)

3. عصمت از عیوب خَلقی و جسمی؛ یعنی امام نباید از حیث بدنی دارای نقصی باشد، و یا دچار بیماری نفرت آوری باشد.

4. عصمت از عیوب خُلقی، امام نباید اخلاق رذیله و ناپسند داشته باشد.

حکیم لاهیجی می گوید از نظر امامیه، همان گونه که عصمت از ذنوب در امام شرط است، عصمت از عیوب نیز شرط است؛ خواه آن عیوب جسمانی باشد مانند بیماری های مزمن یا نفرت آور همچون جذام، یا عیوب نفسانی مانند بخل، خسیس بودن، یا عیوب عقلانی مانند نادانی و جنون. مشهور علما در باب عصمت، تنها عصمت از گناهان را مطرح می کنند و پیراستگی امام از عیوب دیگر را به عنوان شرایط جداگانه ذکر می نمایند. ولی ما عصمت را در معنای اعم آن به کار برده ایم. معنایی که عیوب نسبی مانند دنائت و پستی نیاکان و ناپاکی مادران را هم شامل می شود.(2)