درسنامه کلیات امامت صفحه 248

است، گناه را مانند آتشی سوزان و سمی مهلک می داند و لذا از روی اختیار آن را ترک می کند.

عصمت و اختیار

سؤالی که ذهن انسان را به خود مشغول می کند این است که اگر اراده تکوینی خداوند بر عصمت و تطهیر امام تعلّق گرفته است و اراده تکوینی نیز تخلّف ناپذیر است، آیا لازمه این سخن این نیست که آنان حتماً وظایف خود را انجام می دهند و حتما از گناه بدورند؟ و در این صورت اختیاری برای ایشان ثابت نمی شود؟ و استحقاق پاداشی برای انجام وظایف و اجتناب از گناهان نخواهد داشت، زیرا اگر خدا هر فرد دیگری را هم معصوم قرار دهد مانند ایشان خواهد بود؟

در پاسخ باید گفت: اراده تکوینی خداوند از مجرای طبیعی آن تحقق می یابد؛ و این حقیقت در مورد انسان مختار، متناسب و هماهنگ با اختیار او جاری می شود.

به علاوه مراد از عصمت بینش کامل امام معصوم نسبت به افعال و آثار آن است و نتیجه چنین بینشی آن است که او نه تنها در انجام اوامر و ترک نواهی کوتاهی نمی کند، بلکه از سهو و نسیان نیز به لطف الهی دور است. بنابر این معصوم بودن به معنای مجبور بودن نیست. حافظ دانستن خدا به معنای نفی استناد کارهای اختیاری به خود آنها نمی باشد، زیرا هر چند همه پدیده ها در نهایت مستند به اراده خداست (چنانچه در مباحث توحید افعالی بیان شده است) و جایی که عنایت و توفیق خاصی از طرف خدا باشد استناد کار به او بیشتر خواهد بود، ولی اراده خدا در طول اراده انسان است و انسان به اذن و اراده او در کارهایش مختار است.

همچنین عنایت خاص الهی مانند دیگر اسباب و شرایط و امکانات ویژه ای که برای افراد خاصی فراهم می شود مسئولیت ایشان را سنگین تر می کند و همان گونه که به پاداش کار می افزاید کیفر مخالفت را نیز افزایش می دهد و بدین صورت تعادل بین پاداش