درسنامه کلیات امامت صفحه 255

شمرده و می گوید:

أمّا العلمُ، فإنّه یکون عارفاً بتوحید اللَّه و عدله، و ما یدخل تحت ذلک، و أن یکون عارفاً بأُصول الشرائع؛ مراد از علم اینکه امام عارف به توحید و عدل خداوند و مباحث مرتبط به آن باشد، و نیز عارف به اصول شریعت باشد.(1)

حمیدان بن یحیی آورده است:

امام باید از نظر علم به شریعت به گونه ای باشد که به تمام آنچه در شناخت کتاب و سنت لازم است، آگاه باشد و بتواند غوامض آن دو را حل کند و احکام اسلام را استنباط نماید. برخی از علمای زیدیه اعلم بودن را شرط دانسته اند.(2)

دیدگاه اسماعیلیه

از نظر اسماعیلیه، علم امام از کمالاتی است که همچون عصمت، از طرف خداوند به او داده می شود. این دیدگاه از دلایلی که برای نص و منصوب بودن امام ارائه شده است، به روشنی قابل استفاده است.(3) ما در بحث «انتصاب و انتخاب امام» به نظر این گروه اشاره خواهیم کرد.

دیدگاه اهل سنت

متکلمان اهل سنت نیز علم به احکام اسلامی را از شرایط و اوصاف امام دانسته اند. البته، آنان علم بالفعل به جمیع احکام را شرط ندانسته و گفته اند: امام یا باید عالم به احکام شریعت باشد یا از طریق اجتهاد علم به احکام را به دست آورد؛ و اگر از این طریق نیز نتواند عالم به احکام شریعت گردد، باید به عالمان و مجتهدان رجوع کند و مطابق رأی آنان حکم کند.

قاضی عبدالجبار معتزلی گفته است: امام باید به آنچه مقام امامت او اقتضا می کند، یعنی انجام آن به وی واگذار شده است، عالم باشد یا در حکم عالم (مجتهد) به آن باشد. و در ادامه افزوده است:

1- سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، ج 7، ص492.
2- الزیدیه، ص338، به نقل از ربانی گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، ص184.
3- علی بن ولید، تاج العقائد و معدن الفوائد، ص76.