درسنامه کلیات امامت صفحه 256

هر گاه امام از طریق اجتهاد نتواند حکم اسلامی را تشخیص دهد، به عالمان و مجتهدان رجوع می کند و پس از مشورت با آنان، استوارترین رأی را بر می گزیند.(1)

ایجی و جرجانی از متکلمین اشعری تصریح دارند که اعتقاد اکثریت این است که امام باید در اصول و فروع مجتهد باشد، تا بتواند به امر دین قیام کند؛ توانایی اقامه دلیل و پاسخگویی به شبهات را داشته باشد و در حوادث و رخدادها، استقلال در فتوا داشته باشد؛ زیرا حفظ عقاید و فصل خصومت ها، از مهم ترین اهداف امامت است؛ و این هدف بدون شرط مزبور تحقق نخواهد یافت. همچنین برخورداری امام از بصیرت و کفایت سیاسی در امور مربوط به رهبری امت اسلامی از دیگر صفات لازم برای امام است.(2)

تفتازانی می گوید:

امام باید در اصول و فروع مجتهد باشد؛ تا بتواند به امر دین قیام کند. و نیز در سیاست امور مردم صاحب رأی و درایت در تدبیر باشد. البته چون اجتماع شرایط امامت در یک نفر بسیار کم اتفاق می افتد، از این رو، برخی استفتاء از مجتهدین در امور دین و مشورت با صاحبان رأی در امور مملکت را کافی دانسته اند.(3)

دیدگاه شیعه امامیه

متکلمان امامیه، علم و کفایت در امامت، در عالی ترین حد لازم آن را از شرایط و صفات امام دانسته اند. از آن جا که آنان عصمت را از صفات لازم امام می دانند، و با وجود عصمت، علم و کفایت در عالی ترین مرتبه آن تحقق خواهد یافت، نیاز چندانی به ذکر صفت علم و کفایت در رهبری احساس نکرده اند. با این حال در مواردی به صورت آشکار از آن نام برده اند.

سید مرتضی از صفات امام را این دانسته که از همه امت به احکام شریعت، و به وجوه سیاست و تدبیر آگاه تر باشد. وی برای اثبات این حدّ از علم به دلیل عقلی و قُبح تقدیم مفضول بر فاضل می داند و در مورد اعلم بودن امام در احکام شریعت می گوید: او امام در

1- المغنی من ابواب التوحید والعدل، ج20، الإمامه، جزء1، ص198و 208.
2- شرح المواقف، ج8، ص349.
3- شرح المقاصد، ج5، ص244.