درسنامه کلیات امامت صفحه 304

ج. ولایت تکوینی و تشریعی

اشاره

مقام ولایت امام جایگاه بلندی در شئون و مناصب امام دارد. در قرآن کریم در مورد خلافت امام علی علیه السلام و جانشینی ایشان برای پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله از این عنوان استفاده شده است: «إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یقیمُونَ الصَّلاهَ وَ یؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ راکعُون».(1) همچنین پیامبر بزرگوار اسلام در واقعه غدیر خم هنگام معرفی امام علی علیه السلام به عنوان جانشین خویش از این تعبیر استفاده کردند: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه».

بحث مفهوم شناسی آن در بخش کلیات گذشت. در اینجا به بررسی این مقام می پردازیم.

چند تذکّر

1. گاهی بین ولی و مولی علیه، رابطه ای قراردادی و اعتباری وجود دارد. محدوده اختیار و تصرف در اینجا در حدّ قرارداد بوده و لذا قابل تغییر و حتی نفی است، مانند ولایت پدر بر فرزند. گاهی رابطه بین این دو حقیقی و تکوینی است که در این صورت قابل تغییر نمی باشد، و محدوده آن تابع چگونگی ارتباط وجودی بین این دو است. رابطه بین خداوند به عنوان خالق هستی بخش با مخلوق این گونه است.

2. ولایت می تواند حالت طولی داشته باشد. یعنی ولایت ولیّ در طول ولایت ولیّ بالاتر و تحت اراده و نفوذ او باشد. مانند ولایت پدر بر فرزند که در طول ولایت جدّ است. روشن