درسنامه کلیات امامت صفحه 305

است که ولایت طولی نیز می تواند جعلی و اعتباری باشد و در محدوده جعل و قرارداد و می تواند تکوینی باشد و در محدوده رابطه تکوینی دو موجود.

3. وجود ولایت بین دو موجود، می تواند غیر اختیاری باشد و مولیّ علیه در انتخاب ولیّ و محدوده ولایت او اختیاری نداشته باشد، مانند ولایت پدر بر فرزند که از طرف خدا جعل شده است یا ولایت تکوینی خدا بر مخلوقات؛ و می تواند اختیاری باشد، به این معنا که مولیّ علیه با چگونگی اراده و خواست خود اجازه نفوذ تأثیر را برای موجود دیگری فراهم کند، مانند ولایت خدا بر بنده مؤمن و ولایت طاغوت بر انسان کافر.(1) گفتنی است که ولایت اختیاری فقط برای موجود دارای اختیار مانند انسان قابل تحقق است.

انواع ولایت

ولایت سه گونه متصور است:

تکوینی؛ ولایت در اصل وجود موجود و چگونگی سیر و زندگی آن؛ مانند ولایت خداوند بر مخلوقات و یا ولایت نفس انسان بر قوای درونی خودش. هر انسانی نسبت به قوای ادراکی خود مانند نیروی وهمی و خیالی و نیز بر قوای تحریکی خویش مانند شهوت و غضب، ولایت دارد؛ بر اعضاء و جوارح خود ولایت دارد؛ اگر دستور دیدن می دهد، چشم او اطاعت می کند و اگر دستور شنیدن می دهد، گوش او می شنود.

تشریعی(بر تشریع)؛ ولایت در قانون گذاری برای برنامه زندگی موجود (اختیار در برنامه ریزی زندگی موجود). ولایت برتشریع همان ولایت بر قانونگذاری و تشریع احکام است، یعنی اینکه کسی، سرپرست جعل قانون و وضع کننده اصول و مواد قانونی باشد. این ولایت که در حیطه قوانین است و نه در دایره موجودات واقعی در مقام امتثال، قابل تخلف و عصیان است؛ یعنی ممکن است افرادی، قانون را اطاعت نمایند و ممکن است دست به عصیان بزنند و آن را نپذیرند. و تنها قانون کامل و شایسته برای انسان، قانونی است که از سوی خالق انسان و جهان و خدای عالم و حکیم مطلق باشد و لذا ولایت بر تشریع و قانونگذاری، منحصر به ذات اقدس اله است؛ چنانکه قرآن کریم در این باره فرموده است: