درسنامه کلیات امامت صفحه 307

مراتب ولایت تکوینی

ولایت تکوینی مراحلی دارد:

مرحله اول: ولایت بر کل عالم هستی؛ چون خدای تبارک و تعالی خالق عالم هستی است، لذا همه موجودات از ابتدا تا انتها از حیث وجودی با همه صفاتی که دارند (اختیار و آزادی و...) تحت این ولایت قرار می گیرند.

مرحله دوم: ولایت در سیر زندگی اختیاری انسان. انسان چون مخلوق خدا و معلول اوست، بنابر این تحت اراده و نفوذ خداوند به عنوان علت وجودی اوست.صدور افعال و آثار مترتب بر آنها نیز با خواست و اجازه خداوند است، و خداوند هرگونه که بخواهد در او نفوذ کرده و او را تدبیر می کند. البته این به معنای مجبور بودن انسان نیست.

توضیح آنکه خداوند انسان را موجودی آزاد و دارای اختیار و حق انتخاب قرار داده است تا او در سایه این نعمات آنچه را که می خواهد انجام دهد، ولی چون انسان مخلوق خدا بوده و وجودش همیشه وابسته به اوست (و هیچ زمانی یک معلول نمی تواند از علتش جدا و مستقل فرض شود)، لذا اختیار او نیز تحت اراده و مشیت وامضای اوست و او در برابر خداوند هیچگونه استقلالی ندارد. بر این اساس، صادر شدن هر فعلی از او بر اساس خواست خداوند و امضای اوست؛ و اوست که می تواند جلوی تحقق هر فعل و یا اثر آن را بگیرد (چنانچه آتش بر حضرت ابراهیم علیه السلام سرد شد، و یا گلوی حضرت اسماعیل علیه السلام بریده نشد)؛ و اوست که می تواند در وجود معلول و مخلوقش تصرف کند و او را به مسیری که می خواهد قرار دهد (هر چند انسان در ابتدا آن را اراده نکرده بود). همه رویدادهایی که ما از آنها به عنوان امری تصادفی و اتفاقی یاد می کنیم در این راستا ارزیابی می شود.

همچنین هر چند انسان بر اساس ویژگی «اختیار» که در وجود او نهاده شده است می تواند زندگی دنیایی خود را برنامه ریزی کرده و بر اساس آن حرکت کند، اما با توجه به ضعف وجودیش در مرحله اندیشه و برنامه و عمل به این نتیجه رسیده است که نیازمند به موجود برتری است که به کمک او بتواند زندگی زیبا را ترسیم نموده و راه رسیدن به آن را دریابد و در آن مسیر حرکت کند. او نه تنها خود را در مرحله شناخت و تدوین برنامه زندگی محتاج می داند و لذا به سوی الگو برداری از زندگی دیگران گام برمی دارد (و قرآن