درسنامه کلیات امامت صفحه 326

1. اصل، «اطلاق» است،و قید زدن نیاز به دلیل دارد.

2. تمکین دین مورد رضایت و امنیت کامل زمانی اتفاق می افتد که سراسر زمین تحت حاکمیت و سیطره اینان باشد.

3. روایاتی که در ذیل آیه وارد شده است. امام صادق علیه السلام در روایتی فرمود:

اِنّهُ لَمْ یجِیء تَأویلُ هذِه الآیهِ وَ لَو قامَ قائِمُنا، سَیری مَن یدرِکهُ ما یکونُ مِن تأویلِ هذِهِ الآیهِ، وَلَیبْلُغَنَّ دینُ مُحَمَّد ما بَلَغَ اللَّیلُ حَتّی لایکونَ مُشرِک عَلَی ظَهْرِ الاَرضِ کما قال اللّه تَعالی وَیعبُدوُنَنِی لایشرِکونَ بِی شَیئاً؛ تأویل و مصداق این آیه هنوز نیامده است. هنگامی که قائم ما قیام کند کسی که او را درک می کند، تأویل این آیه را می بیند: هر آینه دین6 به هر جایی که شب برسد، می رسد (همه کره زمین)؛ به صورتی که هیچ مشرکی بر روی زمین نخواهد بود؛ همان گونه که خداوند فرمود: (یعبدوننی...).(1)

سه. بخشی از زمین؛ که انسان در محدوده خاصی از زمین به مقام خلافت می رسد. مانند خلافت حضرت هارون علیه السلام «قالَ مُوسی لِأَخیهِ هارُونَ اخْلُفْنی فی قَوْمی؛ موسی به برادرش هارون گفت: «جانشین من در میان قومم باش».(2)

تذکّر

1. خلافت انسان در زمین همراه است با حاکمیت و سیطره بر موجودات که این تسلّط می تواند ظاهری و آشکار بوده و خلیفه خداوند حکومت ظاهری در زمین را نیز داشته باشد و می تواند مخفی و در باطن باشد، بدین معنا که حاکمیت و سیطره بر مخلوقات هر چند در واقع و به شکل غیر آشکار در اختیار خلیفه خدا بوده و او از طرف خداوند بر موجودات تسلط دارد و آن ها را اداره می کند، ولی در ظاهر، ایجاد حکومتی نیز برای او فراهم نشده است.

2. برای امامان بزرگوار علیهم السلام مقام خلیفه رسول خدا و جانشین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز مطرح است؛ که مراد از آن این است که این بزرگواران پس از پیامبر عهده دار وظایف