درسنامه کلیات امامت صفحه 44

قاعده لطف، یکی از قواعد مهم و اساسی در کلام عدلیه (امامیه ومعتزله) به شمار می رود و مسایل کلامی بسیاری بر این قاعده، استوار شده است. وجوب نبوّت، عصمت پیامبران، تکالیف شرعی و وعد و وعید، از جمله مسایل کلامی ای است که از مصادیق و متفرعات قاعده لطف به شمار می روند. متکلّمان امامیه، بر این عقیده اند که امامت نیز از مصادیق و فروع قاعده لطف است.

تعریف قاعده لطف

شیخ مفید (م413ق) در تعریف آن گفته است:

اللطف ما یقرب المکلَّف معه إلی الطاعه و یبعد عن المعصیه، و لا حظّ له فی التمکین و لم یبلغ حدّ الاِلجاء؛ لطف، آن است که به سبب آن، مکلّف به طاعت نزدیک و از معصیت دور می شود و در قدرت مکلّف بر انجام دادن تکلیف، مؤثّر نیست و به مرز اجبار نیز نمی رسد.(1)

سید مرتضی (م436ق) در تعریف لطف گفته است: «إنّ اللطف ما دعا إلی فعل الطاعه. ؛ لطف، آن است که مکلَّف را به انجام دادن طاعت دعوت می کند».(2)

خواجه نصیرالدین طوسی (م672ق) گفته است:

اللطف عندهم عباره عن جمیع ما یقرّب العبد إلی الطاعه و یبعّده عن المعصیه حیث لا یؤدّی إلی الالجاء و هو من أفعال اللّه تعالی و عندهم واجب بعد ثبوت التکلیف؛ لطف عبارت است از آنچه عبد را به طاعت نزدیک و از معصیت دور می کند و به مرز اجبار نمی رسد. لطف از افعال الهی است که بعد از ثبوت تکلیف در حق مکلف واجب می شود.(3)

علامه حلّی (م726ق) در تعریف لطف چنین آورده است:

اللطف ما کان المکلّف معه أقرب إلی الطاعه و أبعد من المعصیه، و لم یکن له حظّ فی التمکین، و لم یبلغ حدّ الإلجاء؛(4) لطف چیزی است که مکلَّف با وجود آن، به فعل طاعت نزدیک تر، و

1- شیخ مفید، النکت الاعتقادیه، ص35.
2- سید مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، ص186.
3- طوسی، خواجه نصیرالدین، تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، النص، ص342.
4- علامه حلی، معارج الفهم فی شرح النظم، ص421.