درسنامه کلیات امامت صفحه 47

ب) لطف مقرّب؛ به لطفی اطلاق می شود که مکلّف را به انجام طاعت نزدیک کرده و از فعل معصیت دور می کند. ویژگی لطف مقرّب در این است که انتخاب مسیر صحیح زندگی و عبودیت الهی، و حرکت در آن را برای انسان هموار می کند، به گونه ای که با عدم آن، عموم انسان ها در انتخاب راه درست دچار مشکل شده و به انحراف دچار می شوند و لذا غرض از خلقت نقض می شود.

برهان لطف و حکمت الهی

از کلمات متکلمین عدلیه استفاده می شود حکمت الهی، وجوب لطف را اقتضا دارد زیرا ترک آن مستلزم نقضِ غرض است، و این امر بر خدای حکیم محال است. مرحوم طوسی در بیانی کوتاه می گوید: «و اللّطف واجب، لتحصیل الغرض به».(1)

حکمت خداوند اقتضا دارد آفرینش بشر، هدف مند باشد. از منظر متکلمین عدلیه، هدف الهی در سایه تکلیف و عمل به آن تحقق می یابد. لذا لطف واجب است، زیرا غرض به واسطه آن حاصل می شود.

شیخ مفید می گوید: «فإن قیل: ما الدلیل علی أن اللطف واجب فی الحکمه؟ فالجواب: الدلیل علی وجوبه توقف غرض المکلف علیه فیکون واجبا فی الحکمه و هو المطلوب».(2)

مرحوم ابن میثم بحرانی در تبیین برهان حکمت بر وجوب لطف می گوید: اگر اخلال به لطف، جایز باشد، هر گاه فاعل حکیم، آن را انجام ندهد، غرض خود را نقض کرده است، ولی لازم یعنی نقض غرض، بر حکیم محال است، پس ملزوم که اخلال به لطف است نیز محال خواهد بود، بنابراین، انجام دادن لطف، به مقتضای حکمت، واجب خواهد بود.

ایشان در تبیین ملازمه، بحث طاعت الهی را در سایه تکلیف بیان کرده و اینگونه تقریر کرده است: خداوند، از مکلّف خواسته است که طاعت را برگزیند. پس هنگامی که بداند که مکلَّف، اطاعت را انتخاب نخواهد کرد یا به انتخاب آن نزدیک نخواهد شد، مگر این که خداوند فعل خاصّی را در مورد او انجام دهد به شرطی که نه انجام دادن آن فعل بر