درسنامه کلیات امامت صفحه 70

عاید می شده در زمان خلیفه و امام نیز همان فایده به بندگان خدا عاید گردد و شریعت مطهره او از نقص و نقصان و عیب و زیادتی مبرّا و منزّه باشد؛ پس، از این جهت باید که خدا و رسول تعیین امام کنند و دلایل که دلالت بر امامت آن شخص کند بر بندگان ظاهر سازند.(1)

تحلیل و بررسی

با توجه به اقوال اندیشمندان امامیه و تبیینی که در مورد قاعده لطف و امامت ارائه کرده اند می توان نکات ذیل را از کلمات آنان برداشت کرد:

1. امامت لطف مقرّب است، یعنی لطفی است که انسان به واسطه آن به طاعت الهی و عمل به وظایف دینی نزدیک تر و از فساد و تباهی دور می شود و می تواند به درستی رضایت الهی را در عمل به تکالیف امتثال کند.

2. باطن و حقیقت لزوم امامت انجام تکالیف و تقرب به طاعت است، یعنی وظیفه اصلی امام آن است که انسان را در مسیر انجام خواست الهی هدایت و راهبری کند تا او بتواند با عمل به وظایف شرعی و دینی به سعادت نایل آید.

در این رویکرد، تکیه زدن امام بر کرسی ریاست جامعه با ایجاد تشکیلات حکومتی شأنی از شئون وجودی او و در راستای وظیفه اصلی او که همان هدایت و راهنمایی و سرپرستی انسان در مسیر انجام اطاعت الهی است ارزیابی می شود. یعنی چون انسان موجودی اجتماعی بوده، وظایفی در قبال جامعه دارد، از جامعه تأثیر گرفته و در آن تأثیر می گذارد، لذا هدایت کامل این انسان مستلزم آن است که امام حاکمیت جامعه را نیز در دست بگیرد و با ایجاد محیط اسلامی، راه را برای تقرب مردم به طاعت و دوری از معصیت فراهم تر بکند.

3. برخی از متکلمین مانند سید مرتضی و شیخ طوسی، لطف بودن امامت را نسبت به تکالیف عقلی تقریر کرده است. برخی دیگر مانند ابن میثم بحرانی، برهان لطف بر وجوب امامت را با توجّه به تکالیف شرعی تبیین کرده اند. گروه سوم از متکلّمان امامیه، بدون این که از تکلیف عقلی یا شرعی سخنی به میان آورند، به تبیین لطف بودن وجود امام و رهبر عادل و با کفایت پرداخته اند و یاد آور شده اند که وجود چنین پیشوایی، در جامعه بشری،