درسنامه کلیات امامت صفحه 78

بررسی چند شبهه

اشاره

اثبات و ضرورت امامت و نصب الهی آن بر اساس قاعده لطف مورد اشکال و انتقاد متکلمین اهل سنت قرار گرفته است. متکلمین معتزلی با آنکه قاعده لطف را قبول داشته و آن را اثبات می کنند، ولی با نفی مصداق لطف بودن امام، استدلال شیعه به این قاعده را برای ضرورت وجود امام مورد نقد قرار داده و باطل می دانند. اشاعره نیز هرچند اصل قاعده لطف را قبول ندارند (و لذا مبنایی با آن مخالفند)، اما به استدلال شیعه برای نصب امام با استناد به این قاعده نیز اشکالاتی وارد کرده اند.

به نظر می آید اولین کسی که به ضرورت وجود امام بر اساس قاعده لطف اشکال کرده قاضی عبدالجبار معتزلی (م413) است. او به تفصیل به طرح اشکالات متعددی در کتاب «المغنی فی ابواب التوحید و العدل» پرداخته و به گمان خود استدلال شیعه را بر مدعایش باطل دانسته است. سید مرتضی (م436) از علما و متکلمین برجسته شیعه در کتاب «الشافی فی الامامه» در مقام پاسخگویی برآمده و به شکل مفصلی ایرادات قاضی عبدالجبار را جواب داده است. سایر متکلمین عامه و خاصه به نحوی وامدار این دو عالم بوده و در کتب خود آنها را نقل کرده و مورد نقض و ابرام قرار داده اند. هرچند در طول این سالها، اشکالات و پاسخ های دیگری نیز مطرح شده است. اکنون به بیان اشکالات و پاسخ آنها می پردازیم.

یک. نارسایی استدلال به سیره عقلائیه

وجوب وجود حاکم در هر قبیله و اجتماع، مورد مناقشه بوده و سیره عقلا آن را ثابت نمی کند:

اولا، ممکن است گفته شود عقلا فقط در موارد نیاز و هنگام وقوع حوادث مانند جنگ،