درسنامه کلیات امامت صفحه 8

تفکر و تدبر، امکان و لزوم طرح این مباحث را میسّر ساخت. البته در این دوره با توجه به حضور پیامبر اسلام به عنوان تنها مرجع دینی، و با توجه به شرایط حاکم بر آن دوره که دوران تقابل با مشرکین و بت پرستان بوده و جامعه اسلامی در حال شکل گیری بود، اختلافی در بین امت اسلامی در زمینه معارف دینی وجود نداشت. هرچند منافقانی که اصولا پذیرش واقعی نسبت دین اسلام و رسالت پیامبر نداشتند در مواردی انتقادات و شبهاتی را مطرح می کردند.

شهرستانی اولین شبهه ای که در ملت اسلامی مطرح شد را توسط منافقین و در زمان پیامبر اسلام برمی شمرد و علت آن را عدم رضایت و پذیرش حکم پیامبر در اوامر و نواهی از طرف آن ها معرفی می کند.(1) وی در ادامه، به اختلاف های عمده در زمان بیماری و پس از رحلت پیامبر اسلام اشاره کرده و آن ها را اختلافاتی اجتهادی و با هدف اقامه مراسم شرع و دوام دین دانسته، و سپس به ده اختلاف به ترتیب زمانی اشاره می کند و پنجمین آن ها را اختلاف در امر امامت شمرده و آن را عظیم ترین اختلاف ها مطرح می کند و می گوید:

بزرگترین خلافی که میان امت به هم رسید، اختلاف در امامت بود، چه در اسلام بر پایه دیانت درباره هیچ چیز به اندازه ا ی که در باب امامت شمشیر کشیده و خون ریزی شد، در هیچ مسأله ای در هیچ زمان نشد.(2)

پیشینه بحث

گفته شده در میان متکلّمان شیعه گویا نخستین کسی که به تألیف کتاب در کلام (به ویژه در باب امامت) پرداخته عیسی بن روضه(3) از موالی و همنشینان منصور خلیفه عباسی (136- 158 ق) است؛ و نخستین متکلّمی که بر حسب اصول عقاید امامیه و با ادلّه کلامی با مخالفان به مناظره پرداخته ابو الحسن علی بن اسماعیل بن میثم تمّار از متکلمان نیمه اوّل سده سوم هجری است.(4)

1- شهرستانی، ملل و نحل، ج1، ص28.
2- «الخلاف الخامس: فی الإمامه، و أعظم خلاف بین الأمه خلاف الإمامه، إذ ما سلّ سیف فی الإسلام علی قاعده دینیه مثل ما سلّ علی الإمامه فی کل زمان»؛ (همان، ص31).
3- رجال نجاشی، ص294، ش796؛ رجال ابن داود، ص267، ش1149.
4- حلبی، علی اصغر، تاریخ علم کلام در ایران و جهان، ص57.