امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 100

غیر آن است و در اصطلاح، با تعابیر زیر آمده است:

1. «کلّ ما یدعو إلیه نبیّنا محمد صلی الله علیه و آله »(1)

2. «اسم لجمیع ما تعبد اللّه به خلقه وأمرهم بالقیام به».(2)

3. «وضع إلهی سائق لذوی العقول باختیارهم المحمود إلی ما هو خیر بالذات».(3)

4. «وضع إلهی سائق لذوی العقول باختیارهم المحمود إلی ما هو خیر بالذات قلبیا کان أو قالبیا».(4)

5. «وضع إلهی سائق لذوی العقول باختیارهم إیّاه الصلاح فی الحال والفلاح فی المئال».(5)

6. «الشریعی الإلهیّی المعتمد علی الرسالی السماویّی».(6)

7. «مجموع التکالیف الّتی یدین بها عباد اللّه».(7)

8. «نحو سلوک فی الحیای الدنیا یتضمّن صلاح الدنیا بما یوافق الکمال الأخروی».(8)

9. «طریقی اجتماعیّی جعلها اللّه علی عاتق الناس».(9)

مجموعه تعاریفی که برای دین آمده است، به سه گروه خاص، عام و اعم، قابل تقسیم می باشد که در بالا تنها به دو دسته اوّل اشاره شده است. مراد از تعاریف خاص، آن دسته از تعاریف است که تنها ناظر به دین اسلام است و منظور از تعاریف عام، تعاریفی است که به همه ادیان الهی اشاره دارد، و مقصود از تعاریف

1- . سید مرتضی، الحدود و الحقایق، ص160.
2- . شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج3، ص434.
3- . تفتازانی، شرح عقائد النسفی، ج1، ص6.
4- . ایوب حسینی کفوی، الکلیات، ص168.
5- . محمدعلی تهانوی، موسوعی کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج1، ص814.
6- . محمدحسین میلانی، معجم الکلام، ص130.
7- . رشید رضا، المنار، ج3، ص275.
8- . سیدمحمدحسین طباطبایی علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج2، ص130.
9- . همان، ج4، ص122.