امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 101

اعم، تعاریفی است که ناظر به دین به صورت کلّی؛ یعنی اعم از ادیان الهی و غیرالهی است.

تعاریف یاد شده، همه در الهی بودن دین، مشترک است و وجه تمایز آنها این است که در برخی به هر دو بُعد دین (معنوی و مادی) اشاره شده و در برخی دیگر، تنها به بیان چهره مذهبی یا دنیوی دین بسنده شده است.

2. مفهوم شناسی «مذهب»

«مذهب» در لغت به معنای روش، عقیده و طریقه است و در اصطلاح، عقیده ای است که صاحب آن، همواره در مسیر دینداری، بدان پای بند است.(1) به تعبیر دیگر، مذهب، روش خاصی در فهم مسائل اعتقادی است(2) و یا راهی است که امّت، بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله در برداشت از دین، برگزیدند.(3)

از این جا فرق دین و مذهب نیز روشن می گردد؛ زیرا طبق تعاریف فوق، مذهب، نوعی عقیده، روش و تلقی است که نسبت به دین صورت می گیرد. بنابراین، تا دینی نباشد، مذهبی نیز نخواهد بود. پس مذهب، فرع بر دین است.(4)

گفتار دوم: تمایز اصل و فرع

دو واژه اصل و فرع، معانی لغوی و اصطلاحی فراوانی دارد و در مقابل یکدیگر به کار می رود؛ مثلاً در اصطلاح علوم عقلی، اصل و فرع، قاعده ای کلی است و آنچه از آن تفریع گردد، به کار برده می شود. معنای اصل و فرع در این جا، از نسبت خاص امری با باورهای دینی یا مذهبی حکایت دارد؛ مانند اصطلاحات ذاتی دین و عرضیات آن، گوهر دین و غیر آن. به همین دلیل، اصل و فرع را نباید با این

1- . سید مرتضی، الحدود و الحقایق، ص173.
2- . علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ج40، ص67.
3- . جمال الدین صاحب الامری، سبیل النجای، ص4.
4- . همان.