امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 103

گفتار سوم: فرع انگاری امامت

اشاره

اشاعره و معتزله، بر این باورند که امامت و مباحث مربوط به آن، از موضوعات علم فقه است و طرح مباحث امامت در اواخر کتب کلامی، نه به دلیل کلامی بودن آن، بلکه صرفاً برای رعایت عادتی است که از دیرباز در این باره جاری بوده، و گرنه جایگاه اصلی طرح آن، علم فقه است.

امام الحرمین جوینی (متوفی 478) می گوید:

سخن گفتن درباره امامت، از اصول عقاید به شمار نمی آید و خطر (گمراه شدن) کسی که وارد بحث امامت می شود، بسی بیشتر از خطر (گمراه شدن) کسی است که نسبت به آن، از اساس، جاهل باشد.(1)

ابوحامد محمد غزالی (متوفی 505) می نویسد:

بحث کردن در باب امامت، نه از اصول دین و نه بحثی صرفاً عقلی است، بلکه از مسائل فقهی به شمار می رود... و لکن از آن جا که از دیرباز، رسم چنین بوده است که مباحث کتابهای اعتقادی را با بحث امامت به پایان برند، ما نیز چنین کردیم.(2)

سیف الدین آمدی (متوفی 631) که از اعاظم عالمان اشعری در سده هفتم به شمار می رود، بر این باور است که سخن گفتن درباره امامت، نه از اصول دین است و نه آنقدر مهم است که مکلّف نتواند آن را رها کند و یا بدان جاهل باشد. وی سپس در پاسخ این پرسش که اگر امامت، از اصول عقاید نیست، پس چرا آن را در کتاب کلامی خویش مورد بحث قرار داده است، می گوید: «عادت بر این بوده است که آن را در اواخر کتب کلامی می آوردند... ما صحیح ندانستیم که با نیاوردن آن در این کتاب، خرق عادت کنیم».(3)

قاضی عضدالدین ایجی (متوفی 756) از متکلمان بزرگ اشعری می نویسد: «و آن

1- . امام الحرمین جوینی، الارشاد، ص245.
2- . ابوحامد محمد غزالی، الاقتصاد فی الاعتقاد، ص234.
3- . سیف الدین آمدی، غایی المرام فی علم الکلام، ص363.