امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 104

در نزد ما از فروع است و برای پیروی از گذشتگان ما آن را در علم کلام آوردیم».(1)

تفتازانی (متوفی 793)،(2) ابن خلدون (متوفی 808)(3) و دیگر مشاهیر اشاعره نیز تصریحا یا تلویحا، این مطلب را در نوشته های خویش آورده اند و تأیید کرده اند.(4)

صاحبان اندیشه فوق، امامت را نه تنها از اصول نمی دانند، بلکه در میان فروع نیز چندان اهمیتی برای آن قائل نیستند؛ تا آن جا که درباره امامت گفته اند: «امید به نجات کسی که از بحث امامت روگردان می شود، بیشتر است تا آن کسی که به مباحث امامت می پردازد».(5)

نقد اندیشه فرع انگاری امامت

اندیشه فوق، چنان که از گفتار برخی از قائلان به این نظریه برمی آید،(6) مبتنی بر نظریه ای دیگر است که اشاعره و معتزله در باب ضرورت امامت اتخاذ کرده اند. آنان در مسأله ضرورت امامت، بر این گمانند که نصب و تعیین امام، در شرع بر مردم واجب است.بنابراین، از دیدگاه آنان، تعیین و برگزیدن امام، فعلی از افعال مکلّفان است، و چون افعال مکلّفان، موضوع علم فقه است، پس مباحث امامت نیز مربوط به علم فقه می باشد. لیکن از آن جا که ادله شرعی وجوب امامت، در جای خود، نقد و به آن پاسخ داده شده است، نظریه فرع انگاری امامت نیز که بر آن مبتنی است، معتبر نخواهد بود.

همچنین این نظریه، مبتنی بر تصویری خاص از منزلت، نقش و اهمیت امامت است. این تصویر، همان گونه که در مقاله «منزلت امامت...» بیان شد، دیدگاه تحویلی

1- . جرجانی، شرح المواقف، ج8، ص344.
2- . تفتازانی، شرح المقاصد، ج5، ص232.
3- . مقدمه ابن خلدون، ص193.
4- . تا آن جا که نگارنده آگاهی دارد، متکلمان معتزلی، در این باره، سخن صریحی ندارند، لیکن چون آنها نیز مانند اشاعره، قائل به وجوب شرعی نصب امامند، پس امامت از منظر آنان نیز جزو فروع است.
5- . سیف الدین آمدی، غایی المرام، ص363.
6- . ماوردی، الاحکام السلطانیّی، ج2، ص5.