امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 107

الف. آیات

اشاره

کسانی که امامت را جزو اصول دین می دانند، به آیات فراوانی، از جمله به آیات زیر استدلال کرده اند:

1. ﴿وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَی أَعْقَابِکُمْ﴾(1)

خلاصه استدلال به این آیه شریفه، چنین است که استفهام موجود در آن، نمی تواند حقیقی باشد؛ زیرا پرسش حقیقی، مستلزم جهل پرسشگر است. از این رو، باید آن را استفهام توبیخی یا انکاری دانست.(2) و چنان که ارباب ادب گفته اند، پرسش توبیخی یا انکاری، در موردی به کار می رود که آنچه به پرسش، فراخوانده می شود، قطعا جامه عمل بپوشد. بنابراین، مخاطبان آیه شریفه (صحابه) به طور قطع، پس از رحلت آن حضرت، از دین عدول کرده، به رسم جاهلیت بر خواهند گشت. به همین سبب، در آیه، از لفظ ماضی «انقلبتم» استفاده شده است تا تحقق حتمی آن را گوشزد کند.

پیداست که صحابه، نه از اعتقاد به توحید و نبوت دست برداشته بودند و نه از باور داشتن به روز واپسین. پس مراد از «انقلاب» که در آیه شریفه، از آن سخن رفته است، عدول از چیزی دیگر است و آن، چیزی جز پشت پا زدن به مسأله امامت و رهبری، بدان سان که نبی اکرم صلی الله علیه و آله طرح آن را ریخته بود، نیست؛ زیرا به اتفاق نظر همه، هیچ حادثه دیگری در صدر اسلام رخ نداده است که موجب بازگشت عمومی به حالت پیش از اسلام شود. بنابراین، اگر انکار امامت، به منزله ترک دین به شمار می آید، به طور قطع، امامت باید اصلی از اصول دین باشد.(3)

البته این مطلب، با نزول آیه در جنگ احد، از آن حیث که برخی از مسلمانان،

1- . آل عمران/ 144.
2- . گفتنی است که همزه استفهام، در موارد دیگر نیز کاربرد دارد، ولی آنچه مناسب آیه فوق به نظر می رسد، همان است که گفته شد.
3- . محمدحسن مظفر، دلائل الصدق، ج2، ص10؛ تستری، احقاق الحق تعلیقه، ج2، ص296.