امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 122

دین و نَه از فروع آن، بلکه از اصول مذهب است. تا آن جا که مؤلف آگاهی دارد، میرزای قمی (متوفی 1231) جزو نخستین کسانی است که نظریّه یاد شده را کشف و ترویج کرده است. وی در رساله فارسی خود به نام «اصول دین» می گوید:

بدان که اصول دین، سه چیز است: توحید، نبوت و معاد، امّا عدل و امامت، از اصول مذهب است، پس هر که منکر یکی از سه چیز اوّل بشود، کافر و نجس... امّا اگر اقرار به آن سه داشته باشد و منکر عدل و امامت باشد، کافر نیست؛ لیکن شیعه هم نیست... .(1)

پس از صاحب قوانین، تعدادی از شاگردان و معاصران وی نیز این نظریه را پذیرفتند و از آن جمله است: «مولا محمد ابراهیم کرباسی»(2) (متوفی 1262) و شیخ جعفر استرآبادی(3) (متوفی 1263).

عده ای از متفکران معاصر امامیّه نیز امامت را از اصول مذهب می دانند که به برخی از آنها اشاره می شود:

1. محمدحسین کاشف الغطاء از اعاظم و مفاخر دانشمندان شیعه در قرن حاضر، در کتاب گرانسنگ اصل الشیعی و اصولها فرموده است:

اسلام و ایمان، مترادف و به معنای اعم که اساس آن را سه اصل توحید، نبوت و معاد تشکیل می دهد، به کار می رود... لیکن شیعه امامیه، اعتقاد به امامت را به آنها افزوده است. بنابراین، کسی که به امامت، به همان معنایی که در نزد شیعه مطرح است، باور داشته باشد، از نظر آنان، مؤمن به معنای اخص کلمه (شیعه) است؛ نَه این که منکر اصل امامت، به کلّی از اسلام، خارج باشد.(4)

2. علامه امینی، محقق ژرف اندیش و پُرتلاش شیعه در کتاب ارزشمند الغدیر، ضمن

1- . میرزا ابوالقاسم قمی، اصول دین (نسخه خطی، کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، شماره 8208)، ذیل مقدمه.
2- . جعفر استرآبادی، براهین قاطعی فی شرح تجرید العقائد الساطعی نسخه خطی، کتابخانه آستان قدس رضوی، شماره 7467، ذیل بیان موضوع علم.
3- . همان.
4- . محمدحسین کاشف الغطاء، اصل الشیعی و اصولها، ص126.