امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 126

دارد.

اشاعره، غالبا وجوب امامت را سمعی و شرعی می دانند و آن را به عنوان تکلیف مکلفان، ضرورت «علی الناس» تلقی می کنند. معتزله نیز وجوب را عقلی می انگارند، اما مانند اشاعره، بر وجوب بر مردم تأکید می نمایند. متکلمان شیعه، به وجوب عقلی «علی اللّه» قائلند و طبق مبانی فیلسوفان، وجوب، به نحو ضرورت «من اللّه» (و نه علی اللّه) تبیین می گردد.

بحث از ادله ضرورت امامت، منطقا مسبوق به تحلیل مفهوم امامت و بررسی تصویر دانشمندان از هویت و حقیقت امامت است؛ زیرا سنخیت بین ادله و مدعا اقتضا می کند که مدعا از هر جهت، روشن و واضح باشد، و الا از مغالطه «أخذ ما لیس بعلی علی» مصون نخواهیم ماند. اما پرداختن به تعریف و حقیقت امامت، نوشتار مستقلی می طلبد. در این جا بر برداشتی کلی از امامت بسنده می کنیم که طبق آن، تعریف امامت، ریاست عامه در امور دین و دنیای مردم به نیابت از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است.(1)

اغلبِ تعریفهایی که برای امامت ذکر شده است، به همین مطلب اشاره دارد و اگر در برخی تعاریف، قیدی زیاد یا کم شده است، صرفاً برای رعایت جامع و مانع بودن تعریف است، نه تغییر بنیادی آن. از این رو، میان تعریفهایی که برای امام و امامت ذکر شده است، تفاوت چندانی به چشم نمی خورد و به همین دلیل، برخی از محققان بر این باورند که متکلمان اسلامی با همه اختلافاتی که در سایر ابعاد امامت دارند، در تعریف آن (به معنای ریاست عامه در دین و دنیای مردم...) با هم توافق دارند.

از جمله کسانی که به توافق متکلمان مسلمان در تعریف امامت اشاره نموده اند،