امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 133

آن نیز با اندیشه اشعری، در تنافی است. پس مقدمه دوم استدلال یاد شده، تمام نیست.

افزون بر آنچه گذشت، بر فرض این که استدلال مزبور، تمام باشد، وجوب مقدمه، حتی نسبت به واجب تعالی عام است؛ زیرا خداوند متعال نیز اگر اراده انجام کاری را داشته باشد که مبتنی بر مقدّماتی است، لامحاله، اراده مقدّمات را نیز خواهد کرد. پس اگر نصب امام، مقدمه بقای دین و نظام امور مسلمانان باشد، نصب امام بر خداوند، واجب است؛ چرا که بدون شک، بقای دین و نظام امور مسلمانان، مراد خداوند و نصب امام، مقدمه آن است. پس نصب امام، بر خداوند لازم است.(1)

3. دلیل غزالی

غزالی (450- 505) در کتاب الاقتصاد، هر گونه ضرورت عقلی امامت را انکار کرده، می گوید: شایسته نیست، گمان شود که لزوم نصب امام، به حکم عقل است، بلکه باید گفت، ضرورت آن، شرعی است. و آنگاه، چنین استدلال می کند: علاوه بر اجماعی که در این زمینه اقامه شده است، می توان برهان قطعی شرعی بر لزوم امامت اقامه کرد و آن این که نظام امر دین، قطعا مقصود شارع است و نزاعی در این مقدمه نیست. مقدمه دیگر این که، نظام امر دین، حاصل نخواهد شد، مگر به وسیله امام مطاع؛ پس نتیجه می گیریم که نصب امام، شرعا واجب است.

غزالی سپس در مقام اثبات مقدمات، می گوید: برهان بر مقدمه اوّل، این است که نظام دین، بدون نظام دنیا، حاصل شدنی نیست و نظام دنیا، بدون امام مطاع، میسّر نخواهد شد؛ پس نظام دین، بدون امام مطاع، حاصل نخواهد شد.

دلیل مقدمه دوم، فتنه هایی است که در گذشته تاریخ، هنگام مرگ خلفا یا سلاطین، رخ داده است. فتنه هایی که اگر با نصب سلطان یا خلیفه دیگر، مهار نمی شد، همه چیز را نابود و سبب قطع حرث و نسل می شد. به همین دلیل است که