امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 136

داشت و آن این که نصب امام، واجب است.

بر دلیل یاد شده نیز ایراداتی وارد شده است که از جمله، می توان به اعتراض خواجه نصیرالدین طوسی اشاره کرد. او می گوید: مقدمه اول قیاس مذکور، از باب حسن و قبح عقلی است که رازی آن را قبول ندارد و مقدمه دوم آن، عقلاً واضحتر از اولی است و نیازی به ادعای اجماع ندارد.(1)

6. حدیث «من ماتَ و لم یعرف إمام زمانه، ماتَ میتی جاهلیی»

6. حدیث «من ماتَ و لم یعرف إمام زمانه، ماتَ میتی جاهلیی»(2)

یکی دیگر از ادله ای که اشاعره بر ضرورت شرعی نصب امام بر مردم، اقامه کرده اند، حدیث شریف یاد شده است. با این استدلال که معرفت امام، به حکم حدیث فوق، شرعا واجب است و از آن جا که معرفت، فرع بر حصول و تعیین است، باید گفت که تعیین و انتخاب امام، شرعا بر مردم واجب است.

اشاعره، نظیر این استدلال را به آیه شریفه «أطیعوا اللّه وأطیعوا الرسول وأولی الأمر منکم»(3) نیز کرده اند و گفته اند که اطاعت، فرع بر شناخت و شناخت، فرع بر نصب و تعیین است؛ پس به مقتضای آیه شریفه، نصب و تعیین امام، بر مردم واجب است.(4)

استدلال به حدیث «من مات ولم یعرف إمام زمانه...»، هم توسط اشاعره و هم امامیّه، مورد مناقشه قرار گرفته است. تفتازانی، ابتدا استدلال فوق را رد می کند و آنگاه پس از بیان پاسخی برای این ایراد، استدلال را ناتمام و دارای خلل می انگارد. وی در مقام اعتراض می گوید: بنا بر حدیثی که از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وارد شده است که فرمود: «خلافت، بعد از من، سی سال است و بعد از آن، به سلطنت گزنده تبدیل می گردد»،(5) لازمه دو حدیث فوق، این است که پس از خلفای راشدین، زمان و

1- . تفتازانی، شرح المقاصد، ج5، ص237؛ خواجه نصیرالدین طوسی، تلخیص المحصّل، ص407.
2- . تفتازانی، شرح المقاصد، ج5ب، ص239.
3- . نساء/ 59.
4- . تفتازانی، شرح المقاصد، ج5، ص239.
5- . الخلافی بعدی ثلاثون سنی ثمّ یصر ملکا عضوضا.» (تفتازانی، شرح عقائد النسفی، به نقل از عقائد الانسان، ج2، ص89.)