امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 14

3. روی آورد عرفانی

انسان کامل، در عرفان نظری و عرفان عملی، جایگاه معرفتی بسیار مهمی دارد(1) و نظریه انسان کامل، نزد عرفا با ولایت و امامت، ارتباط وثیق و همبستگی دقیقی دارد. در واقع، روی آورد عرفانی به مسأله امامت، تحلیل ضرورت وجود ولی و امام را به عنوان انسان کامل و نقش او را در سلوک الی الحق، مورد بحث قرار می دهد. به تعبیر استاد مطهری، عالیترین مرتبه امامت، آن است که به انسان کامل مربوط می شود و عرفا به آن نظر دارند.(2)

بنابراین، امامت در روی آورد عرفانی، تصویر خاصی می یابد که در عرض تصویرهای مأخوذ از سایر روی آوردها نیست و مانع جمع با دیگر تفاسیر از امامت - البته به جز تفسیر فقهی اهل سنت - نمی باشد، بلکه همان گونه که ملاصدرا تحلیل کرده(3) و استاد مطهری، مورد تأکید قرار داده است، تصویر عرفانی، ابعاد ژرفتری از حقیقت امامت را نشان می دهد و آنچه با چنین روی آوردی به دست می آید، از نگرش اصیل شیعی بیرون نیست.

تک نگاره پرارج سیدحیدر آملی، عارف شیعی معروف در قرن ششم؛ یعنی رساله الأمانی فی بیان الإمامی و تحقیقها، نمونه بارزی از رهیافت عرفانی به مباحث امامت است.

این نکته نیز نباید مورد غفلت واقع شود که رهیافت عرفانی به مباحث امامت، منحصر به امامت عامه نیست، بلکه عرفا، بویژه در عرفان عملی، در خصوص امامت

1- . در خصوص انسان کامل، نزد عرفا ر.ک: نیکلسون، «الإنسان الکامل»، دایری المعارف الاسلامیی، ج3، ص48؛ هانس هانریش، «نظریی الإنسان الکامل عند المسلمین مصدرها و تصویرها الشعری»، الانسان الکامل فی الاسلام، به کوشش عبدالرحمن عبدی، ص6؛ سعاد الحکیم، «الإنسان الکامل»، الموسوعی الفلسفیی العربیی، ج1، ص135؛ مرتضی شجاری، انسان از دیدگاه ابن عربی و ملاصدرا پایان نامه دکترای دانشکده الهیات دانشگاه تهران، ص166-224.
2- . مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج4، ص848 - 849.
3- . صدرالدین محمد شیرازی ملاصدرا، تفسیر القرآن، ج6، ص299-300.